ماجرای فدک؛ یکی از مسائل مهم دوران حیات حضرت زهرا (س) است و روایات معتبر و قابل توجهی در منابع روایی شیعه و سنی پیرامون فدک وجود دارد تا جایی که حتی در برخی منابع اهل تسنن خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) نقل شده است.
با این وجود شبهات بسیاری نیز درباره ماجرای فدک، بازپس گیری و اتفاقات پس از آن وجود دارد که «محمدحسین رجبی دوانی» کارشناس تاریخ اسلام در گفتگویی به تبیین برخی از این شبهات پرداخته است.
وی در بیان دلایل اصرار حضرت زهرا (س) برای مطالبه باغ فدک اظهار داشت: نکته مهم درباره فدک آن است که دقت کنیم فدک، ارثیه حضرت زهرا (س) نبود، بلکه ملک و دارایی آن حضرت بود. به این معنا که پیامبر (ص) در زمان حیات خود این باغ را به دختر خود بخشیده بود. به این ترتیب فدک در همان دوران حیات دنیایی پیامبر (ص) از اموال ایشان خارج شده و ملک حضرت زهرا (س) شده بود.
غاصبان خلافت بعد از ارتحال پیامبر (ص) تمام آنچه را که آن حضرت در زمان حیات خود در آن دخل و تصرف داشت، به کنترل خود درآوردند و در حقیقت غصب و مصادره کردند. زمانی که فدک را به اختیار خود گرفتند، حضرت زهرا (س) آن را مطالبه کرد، با این که ایشان هیچ دلبستگی به دنیا نداشتند. آن حضرت در حالی که فدک را در اختیار داشت، اما سه شبانه‌روز خود، همسر و فرزندانش فقط با آب افطار کردند و هنگام افطار تنها قرص نانی که داشتند به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
در واقع تعلق خاطر نداشتن نسبت به مسائل مادی که بسیار ارزشمند است، از تسلیم شدن در برابر زور و غاصب که کاری مذموم و ناپسند به حساب می‌آید موضوعی جدا است. به همین علت حضرت زهرا (س) در برابر غصب و مصادره مال خودش به پا خاست.
این پژوهشگر تاریخ اسلام در پاسخ به این سؤال که آیا شواهد و مدارک مستندی مبنی بر بخشیدن فدک توسط پیامبر به دختر گرامی‌شان وجود دارد، تأکید کرد: در این خصوص دلایل و شواهد زیادی وجود دارد. به عنوان نمونه زمانی که پیامبر (ص) زمین فدک را به حضرت زهرا (س) می‌بخشیدند، این کار را در مقابل مردم انجام دادند تا دیگران شاهد این هدیه حضرت باشند. حتی برای آن سندی تنظیم کردند و آن را در اختیار ایشان قرار دادند. شاهدانی هم آوردند و در حضور آن‌ها سند را به حضرت زهرا (س) واگذار کردند.
در عین حال حضرت زهرا (س) در همان دوران زندگی رسول گرامی اسلام (ص) فدک را در اختیار گرفته و آن را به تصرف خود درآوردند. حتی آیه‌ای از قرآن کریم مبنی بر به تملیک درآمدن فدک برای حضرت زهرا (س) نازل شد.
به این ترتیب بر اساس اسناد و مدارک تاریخی، پس از نزول قرآن کریم، به دستور خدای متعال با توجه به اینکه یک قانون الهی و پشتوانه قرآنی بود و با توجه به تمام جنبه‌های عرفی و قانونی دیگر مانند تنظیم سند و مکتوب کردن و نوشتن در حضور شاهد و سپردن آن به حضرت زهرا (س)، همه موارد و نکات محق بودن آن حضرت وجود دارد.
رجبی دوانی در بخش دیگری از این گفتگو بیان داشت:پس از ارتحال پیامبر اسلام(ص) ، عده‌ای علم مخالفت برداشتند و در عین اینکه حق خلافت بر امور مسلمین را از امام علی (ع) غصب کرده بودند، زمین فدک را هم مصادره کردند.
آن‌ها که قدرت و حکومت را برخلاف واقعه غدیر و سفارش‌های مکرر و مؤکد رسول خدا (ص) در اختیار خودشان گرفته بودند، نمی‌خواستند امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) از عواید آن زمین بهره‌ای ببرند و آن را در راه ترویج و تبلیغ حق و اسلام ناب مصرف کنند. به همین علت زمین فدک را موضوع کشمکش قرار گرفت و این حق را از دختر رسول خدا (ص) غصب کردند.
البته در آن شرایط حضرت زهرا (س) حق خود را مطالبه کردند، اما خلیفه اول در برابر مبارزات پی‌درپی آن حضرت پایداری کرد و راضی نشد حق ایشان را باز پس بدهد. حضرت فاطمه زهرا (س) هم در چنین شرایطی از طریق مبارزات خود، ستمکاری و ظلم دستگاه خلافت را و حقانیت خود را برای جهان اسلام اثبات کردند.
از همان دوران ماجرای فدک تبدیل به جریانی شد که ظلم و غاصب بودن دستگاه حکومت را فاش می‌کرد و تا مدت‌ها به عنوان ابزار تبلیغاتی و یکی از نقطه‌های ضعف مهم دستگاه خلافت به حساب می‌آمد که به‌هیچ‌وجه نمی‌توانستند آن را حل کنند یا از بین ببرند.
وی همچنین در تبیین این مسئله که چرا امام علی (ع) در ایام خلافت خود فدک را باز پس نگرفتند؟ اظهار داشت: امام علی (ع) با توجه به نامه‌ای که برای ابن عباس نوشتند، اصلاً تعلق‌خاطری به مسئله فدک از خود و اهل‌بیت (ع) نشان ندادند و بی‌توجه به بازپس‌گیری آن، می‌خواستند نشان بدهند که اگر با خلفای پیشین در ارتباط با غصب فدک بحث داشته‌اند، به دلیل تعلق خاطر مادی نبوده و دلایل بالاتری داشته است.
همچنین به اعتبار حقیقت سخنان حضرت زهرا (س) درباره فدک، مسئله مهم‌تر یعنی خلافت را طلب کنند. بنابراین وقتی آن هدف در آن دوره محقق نشد، دیگر اهل‌بیت (ع) نیازی نداشتند در موقعیتی که خلافت دست خودشان است، فدک را باز پس بگیرند.
مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام در خاتمه سخنانش به نقل خطبه شریف فدکیه در منابع روایی شیعه و سنی اشاره و تصریح کرد: خطبه فدکیه در کتاب «کشف الغمه فی معرفت الائمه» نوشته «علی بن عیسی اربلی» آورده شده. البته منابع دیگری هم وجود دارد که این خطبه در آن‌ها آمده است. اربلی در خصوص این خطبه می‌گوید: من آن را از کتاب سقیفه ابوبکر جوهری که از علمای برجسته اهل تسنن بوده گرفته‌ام.
متأسفانه کتاب سقیفه از بین رفته، ولی هم علی بن عیسی اربلی از آن استفاده کرده و هم ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه. ابوبکر جوهری هم به نقل از عمر بن شبه، این خطبه را آورده است. یعنی این خطبه در منابع اهل تسنن هم وجود داشته و هم شیعه و هم سنی آن را روایت کرده‌اند.
