پیش از یک قرن از ورود صنعت چاپ به ایران می‌گذرد ولی هنوز بسیاری از ذخایر و میراث مکتوب تمدن اسلامی در میان اوراق و کتب خطی به خاطر بخل گنجینه داران، پرا کندگی دست نوشته‌ها در کشورها، غرابت خط و زبان، منحصر به فرد یا کم شمار بودن نسخه‌ها و تشتت و اختلاف نسخ در کتابخانه‌های عمومی و یا مجموعه‌های خصوصی در گوشه و کنار جهان پنهان و دور از دسترس آرزومندان و مشتاقان مانده است.
در میان مقتل‌های اصیل موجود که می‌توان با اعتماد کلی به آن‌ها به بررسی رویداد کربلا پرداخت، پنج مورد وجود دارد که قابل توجه است. این پنج مورد مربوط به قرن دوم تا اوایل قرن چهارم هجری است. در قرون بعد آنچه نگاشته شده، جدای از مطالبی که به نوعی از این پنج منبع گرفته‌اند نیز نیاز به بررسی و نقد دارند، دشوار می‌توان آن‌ها را به عنوان منبع و مأخذ اولیه به حساب آیند. این پنج منبع عبارت‌اند از: «مقتل الحسین (ع) ابومخنف»، «ابن سعد»، «بلاذری»، «دینوری» و «ابن اعثم» در این میان آنچه طبری و شیخ مفید در الارشاد و ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین آورده‌اند، تقریباً برگرفته از ابومخنف است؛ همین طور آنچه خوارزمی در مقتل الحسین (ع) آورده، به طور عمده برگرفته از فتوح ابن اعثم است.
و افسوس که چندین مقتل کهن وجود داشته که امروزه خبری از آن‌ها در دست نیست. از آن جمله مقتل الحسین (ع) «محمد بن عمر واقدی» (م 207 یا 209) است که «ابن ندیم» و «یاقوت حموی» از آن یاد کرده‌اند.[1] کتاب دیگر با عنوان مقتل الحسین (ع) از «ابوعبیده معمر بن مُثنّی» (م 209) است که کتابی با این عنوان داشته و در دست ابن طاوس (م 664) بوده است.[2] کتاب دیگر با عنوان مقتل الحسین (ع) از «نصر بن مزاحم منقری» (م 212) صاحب کتاب «وقعه صفین» است. «ابن ندیم» و «نجاشی» از این کتاب یاد کرده‌اند.[3] «ابوعبید قاسم بن سلام هروی» (م 224) هم کتابی با عنوان مقتل الحسین (ع) داشته است.[4] «ابوالحسن علی بن محمد مدائنی» (م 224 ـ 225) کتابی با عنوان مقتل الحسین (ع) داشته است که ابن شهرآشوب از آن یاد کرده است.[5] «عبدالله بن محمد» معروف به «ابن ابی الدنیا» (م 281) نویسنده آثار متعدد از جمله «مقتل علی بن ابی‌طالب (ع)» که به چاپ رسیده، کتابی با عنوان مقتل الحسین (ع) داشته است.[6] یعقوبی که در کتاب تاریخ خود صفحات اندکی به جریان عاشورا اختصاص داده، کتابی مستقل با عنوان مقتل الحسین (ع) داشته است.[7] «ابوعبدالله محمد بن زکریا الغلابی» (م 298) که کتاب الجمل وی یافت شده و به چاپ رسیده، کتابی با عنوان مقتل الحسین (ع) داشته است.[8] «ابوالقاسم عبدالله بن محمد بن شاهنشاه بغوی بغدادی» (م 317) کتابی با عنوان مقتل الحسین (ع) داشته است.[9]
بعضی مقاتل به کوشش دانشمندان تصحیح شده و به چاپ رسیده‌اند مانند مقاتل الطالبیین، ابوالفرج على بن الحسین الاصبهانى (م ٣56)، در سال 1949 و مقتل الحسین (ع)، ابو المؤید موفق بن احمد بن محمد المکى الخوارزمى (م 568)، به کوشش م. السماوى، قم،1418 که در دسترس عموم و استفاده آن‌ها قرار گرفتند و به همت آنان است که اکنون به منابع تاریخی دسترسی داریم و از تاریخ عاشورا آگاه هستیم.
