کرب و بلا: کتاب «نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَهِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم» اثر ماندگار «شیخ عباس قمی»، از معتبرترین کتب مقتل است که شرح فشرده‌ای از ولادت، زندگی و مبارزات امام حسین (ع) است و با قیام توابین و خروج مختار و مرگ یزید خاتمه می‌یابد. این کتاب شریف موضوع سخنرانی «آیت‌الله علی نظری منفرد» از اساتید حوزه علمیه قم در مجموعه درس‌گفتارهای عاشورایی بود که به همت موسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی استان فارس برگزار شد.
آیت‌اله نظری منفرد در ابتدای سخن خود به وجود مقاتل مختلف اشاره کرده و اظهار داشت: «ماجرای امام حسین(ع) یک قضیه عجیبی بود که همه را بر آن داشت که این حادثه را ثبت کنند تا برای آیندگان الگو باشد. بنابراین از همان سال‌های آغازین پس از شهادت امام حسین(ع) برخی از نویسندگان اقدام به گردآوری اتفاقات این حادثه کردند. کسانی که در کربلا حضور داشتند، مانند امام سجاد (ع)، امام باقر (ع)، یا حضرت زینب (س) و برخی دیگر از افراد که منسوب به این خاندان بودند، اقدام به نقل برخی از قضایای کربلا کردند. برخی از قضایا را نیز کسانی نقل کردند که در سپاه عبید الله بن زیاد بودند.»
به گفته این استاد حوزه، از جمله اولین کسانی که تاریخ کربلا را نوشته‌اند، «اصبغ بن نباته» را می‌توان نام برد که متوفای 65 هجری قمری است و متأسفانه این مقتل امروز در اختیار ما نیست. از دیگر افراد «جابر بن یزید جعفی» از شاگردان امام باقر (ع) است و پس از آن به مقتل «ابومخنف» می‌رسیم. البته روات کربلا فقط این‌ها نیستند و «شیخ صدوق» در «امالی»، سه مجلس را به مقتل اختصاص داده که روایتش از دیگر راویانی نقل شده که طبری از آنها نقل می‌کند.
آیت الله نظری منفرد در بخش دیگری از سخنان خود به معرفی کتاب شریف «نفس المهموم» پرداخت و اظهار داشت: مرحوم محدث قمی این کتاب را در اواسط عمرش و در حدود 40 سالگی تألیف کرده و سلیقه و دقتی که داشته، موجب شده است این کتاب شاخص و جامع باشد. اسم کتاب نیز برگرفته از روایتی از امام صادق (ع) است که فرمود: نفس مهموم در ظلم ما تسبیح است.» به گفته این استاد حوزه، شیخ عباس نسبت به اهل‌بیت (ع) بسیار علاقه‌مند یود و این مسئله در اشعار او نیز وجود دارد.
نظری منفرد با تاکید بر اینکه ما مقتل‌هایی مانند مقتل شیخ مفید یا «لهوف» را داریم که مقتلی موجز و مطرح است و مقتل شیخ صدوق، طبری، کامل ابن اثیر، الفتوح ابن اعصم و ... از مقاتل قدیمی هستند که در ضمن تاریخ نقل شده‌اند، به اختصاصات مقتل نفس المهموم پرداخت و اظهار داشت: محدث قمی این کتاب را در راستای معرفی امام حسین (ع) نوشته و در ابتدای آن اشاره‌ای به ولادت و خصوصیات امام حسین (ع) داشته و بعد به مقتل می‌پردازد.
از خصوصیات این مقتل، جامعیت آن است. کمتر کتاب جامعی را در مقتل مانند نفس المهموم دیدم. همچنین این کتاب از ابتدا تا انتها مستند است که البته به صورت رمز ذکر کرده و اعتبار کتاب به اعتبار مستندات آن است. به عنوان مثال در ابتدای کتاب می‌گوید این کتاب را از تواریخ معتمد گردآوری کردم. همچنین ایشان از نقل مطالب سست و واهی پرهیز کرده که یک نقطه قوتی در این کتاب شریف است و نکته دیگر؛ دقت در نقل است.
از جمله دیگر خصوصیات این کتاب که نظری منفرد بدان اشاره کرد اینکه محدث قمی وقتی مطالب مربوط به تاریخ را می‌آورد، نظر خود را نیز مطرح می‌کند و یا اگر بخواهد شرح و بسطی می‌دهد. به عنوان مثال در ذیل شهادت حضرت قمر بنی‌هاشم (ع) نکاتی در مورد شجاعت ایشان و اینکه شجاعت در انسان چیست را نیز ذکر کرده‌اند. در مورد خود امام حسین (ع) و شخصیت ایشان نیز مطالبی را آورده و متذکر شده که امام فقط جهادگر نبوده، بلکه فانی فی الله بوده است.
وی در ادامه بیان داشت: در بخش پایانی این کتاب به اشعار بسیار زیبای عربی اشاره شده و گاهی هم در همین کتاب که متنش عربی است، برخی از اشعار نغز فارسی نیز نقل شده است. همچنین گاهی خودشان در حاشیه این کتاب نظری را توضیح می‌دهند.
به گفته او از ابداعات محدث در این کتاب این است که ایشان در آغاز کتاب و پس از اینکه از ولادت امام حسین (ع) بحث کرده‌اند، چهل روایت در مورد مسائل ایشان نقل کرده‌اند. ضمن اینکه اولین حدیثی که ایشان نقل کرده، حدیث «ریان بن شبیب» است که از استادانش تا ریان بن شبیب نقل می‌کند که او نیز از امام رضا (ع) این روایت را آورده است.
بخش پایانی سخنان استاد حوزه علمیه قم به معرفی ترجمه‌های معتبر از مقتل نفس المهموم اختصاص یافت. آیت‌الله منفرد در این خصوص اظهار داشت: این کتاب چند بار هم ترجمه شده است. یکی ترجمه مرحوم علامه «شعرانی» که ترجمه بسیار خوب و عالمانه‌ای از کتاب ارائه کرده است. ترجمه دیگر نیز از «آیت‌الله کمره‌ای» است. اما در این سال‌های اخیر یعنی حدود دو دهه قبل، «میرز امحسن محدث‌زاده» از بنده خواستند ترجمه‌ای ارائه کنم. من هم این کتاب را ترجمه کردم که نامش مقتل امام حسین (ع) و یاران است. این ترجمه چند خصوصیت دارد؛ یکی اینکه این ترجمه از روی یک کتابی که در زمان مولف چاپ شده و مورد تأیید محدث نیز بوده است، ترجمه شده و نکته دیگر اینکه برای اینکه قابلیت استفاده برای عموم را داشته باشد، این ترجمه را روان انجام دادیم. همچنین برخی از متون عربی که توسط مترجمین پیشین ترجمه نشده، به زبان فارسی ترجمه و در کتاب نقل شده است.
