اختصاصی کرب و بلا؛ غلامرضا ظریفیان؛ استاد دانشگاه تهران در برنامه‌ای از سلسله برنامه‌های «عاشورا و امروز ما» با موضوع «عاشورا و نیازهای زمانه ما» سخنرانی کرد.
ظریفیان در ابتدای سخنان خود گفت: به طور طبیعی و تجربی و از روی مشاهدات اجتماعی می‌توان به روشنی فهمید که نیازهای انسان در جهان امروز ابعاد گسترده‌تری پیدا کرده است. براین اساس انسان هدفمند امروز به دنبال کشف و شهود و دریافت پاسخ‌های به‌حق خود است که احیاناً زندگی او را دچار تغییر و تحول نماید و لذا یکی از پرسش‌هایی که در این رهگذر می‌تواند طرح شود این است که انسان قرن بیست و یکمی، به دنبال برآورده شدن چه نیازی از واقعه‌ای است که قرن‌ها پیش رخ داده است؟ به عبارت دیگر ما باید به دنبال پاسخ به این پرسش باشیم که چرا باید در شرایطی که در آغاز قرن 15 هجری شمسی هستیم، حادثه‌ای در 20 مهر سال 59 هجری شمسی یا همان عاشورای سال 61 هجری قمری برای ما از درجه اهمیت بالایی برخورد باشد؟
این استاد تاریخ اسلام افزود: مگر چه چیزی در ماجرای عاشورا وجود دارد که اگر حتی در این لحظه ترجیع‌بند معروف محتشم کاشانی که «باز این چه شورش است که در خلق عالم است...» خوانده شود، بلافاصله یک احساس عمیق میان ما و آن واقعه بزرگ به وجود می‌آید و به دنبال رفع نیازهای خود در رجوع به آن هستیم؟
انسان قرن بیست و یکمی، به دنبال برآورده شدن چه نیازی از واقعه‌ای است که قرن‌ها پیش رخ داده؟
وی در ادامه گفت: از منظر پرسش‌های هستی‌شناسی با نیازهایی در بشر امروز مواجه می‌شویم که موجب شده است انسان معاصر با وجود همه تغییرات و پیشرفت‌های شگرفی که در زندگی داشته و دارد، بازهم محتاج مبانی معرفتی باشد و همچنان به حیات معنوی خود توجه نشان دهد. حیات معنوی انسان معاصر همچنان با معناخواهی، پرداختن به مباحثی انتزاعی همچون مرگ و رازآلود بودن آن، همراه می‌شود و در کمال ناباوری مشاهده می‌کنید که حتی جهان غرب غوطه‌ور در مادیات و مسائل دنیوی نیز، پرداختن به بعد معنوی و ساحات قدسی آن برایش یک حقیقت ارزشمند تلقی می‌شود.
انسان هیچگاه از خدا و خداباوری و انتظاراتی که از دین داشته جدا نشده است
وی با اشاره به اینکه انسان هیچگاه از خدا و خداباوری و ارتباط و انتظارات از دین جدا نشده است، گفت: هویت، مباحث مختلف فرهنگی، معناکاوی، اخلاق و فلسفه اخلاق، از جمله موضوعات مهمی است که در روند زندگی بشری نیاز به یک شاخصه تاریخی دارد و به جرات می‌توان گفت که عاشورا چکیده‌ای از ویژگی‌های این حیات معنوی را در خود دارد.
ظریفیان عاشورا را یک واقعیت شاخص تاریخی عنوان کرد و اظهار داشت: عاشورا در عرصه خداباوری، عرفان و الاهیات، به عنوان یک نمونه مرجع برای زندگی سعادتمند بشری قابل ارجاع است و به ویژه در جنبه‌های عرفانی و روحانی این حرکت عظیم، با رجوع به دعای عرفه می‌توان به خوبی به این درک رسید که امام حسین (ع) بر اوج قله بلند عرفان ایستاده است.
این استاد دانشگاه اذعان کرد: در طول تاریخ بسیاری از فلاسفه در تلاش بودند تا خدایی تنزیهی را به مردم معرفی کنند و باید گفت که به طور شاخص در هیچ برهه‌ای از تاریخ همچون عاشورا، رویدادی را نمی‌توان سراغ گرفت که فردی همچون حسین بن علی (ع) خدایی را اینچنین به ما معرفی و تصویر کرده باشد.
خداوند صحنه‌ای با نقش‌آفرینی سیدالشهدا (ع) به نمایش گذاشت که نماد تاریخ بشری از ازل تا ابد خواهد بود
وی ادامه داد: خدایی که سیدالشهدا (ع) به ما معرفی می‌کند، خدایی سلبی و ایجابی است، خدایی است که علاوه بر تنزیهی بودن، خدایی تشویقی است، عادل است و آفریننده‌ای بخشنده است که در همه آنات و لحظه‌ها با ما ارتباط دارد.
ظریفیان با اشاره به اینکه بالاترین مرحله عرفان پاکبازی است، گفت: برای هیچ یک از انبیا و اولیای الهی اینچنین صحنه امتحان، آن هم در ظرف تنها 5 ساعت به وقوع نپیوسته است که اوج پاکبازی و گذشتن از همه تعلقات، زن و فرزند را بتوان مشاهده کرد و خداوند در یک عمل اجتماعی، صحنه‌ای با نقش‌آفرینی سیدالشهدا (ع) را به نمایش گذاشت که نماد تاریخ بشری از ازل تا ابد خواهد بود. سیدالشهدا (ع) وقتی خود را در عرصه سنگین و طاقت‌فرسایی مشاهده می‌کند، آن زمان است که همه‌چیز خود را به خدا واگذار کرده و وقتی متوجه می‌شود که هیچ راه بازگشتی ندارد، آیه استرجاع خوانده و عزیزترین کسان خود؛ از طفل شش‌ماهه تا پسران جوان و برادر برومند خود را نثار می‌کند که در این دلدادگی و شور، نوعی عرفان انضمامی و شهودی قابل رؤیت است.
او در ادامه تأکید کرد: اما در نسبت میان عاشورا با دنیای کنونی باید گفت که اتفاقاً جهان مدرن امروزی به چنین عرفانی نیازمند است چرا که چنین عرفانی، بزمی و تفننی نیست و پیام‌های آموزنده‌ای برای بشر امروز دارد؛ چنین عرفانی پیچیده در جهان ماوراء و مادی است و می‌تواند حتی طاغوت زمانه اش را نیز نقد کند.
با عرفان حسینی در قرن بیست و یکم هم می‌توان به جنگ حقارت، خودشیفتگی و خودکامگی رفت
ظریفیان افزود: با عرفان حسینی در قرن بیست و یکم می‌توان به جنگ حقارت، خودشیفتگی و خودکامگی رفت و خودخداپنداری که مسئله به روز ماست و هم در غرب و هم در جهان اسلام، امروزه مبتلا به آن هستیم را به مهار و افسار زد.
وی با اشاره به اینکه در مورد اهداف عاشورا تاکنون زیاد بحث و گفت‌و‌گو شده است، گفت: حداقل 7 نظریه پیرامون هدف سیدالشهدا (ع) از قیام مطرح شده است و بالغ بر 4 بستر تاریخی براساس آن مطرح شده است؛ یکی از بسترهای تاریخی مربوط به قرن دوم تا چهارم هجری است که جنبش‌های سیاسی از این گفتمان تاریخی، به دنبال استناد و تحلیل مسائل خود بودند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: با روی کار آمدن آل‌بویه و برقراری حاکمیت جریان سیاسی تقریباً شیعی، گفتمان سیاسی و تاریخی به حاشیه رفت و به جای آن گفتمان سوگ و عاطفه جایگزین شد که چنین گفتمانی نیز بسیار مهم است و کربلا را تبدیل به یک تراژدی بزرگ با مصیبت‌های فراوان رخ داده در آن می‌کند.
این دکترای تاریخ اسلام در ادامه بیان داشت: نکته جالب توجه اینکه در میان این دو گفتمان، گفتمان دیگری نیز شکل می‌گیرد که اهل‌سنت و شیعه بر روی آن اتفاق نظر دارند و آن گفتمان ماورایی است که البته دیدگاه اهل‌سنت با اهل تشیع پیرامون آن متفاوت است و مثلا اهل‌سنت با این توجیه که چنین واقعه‌ای جنبه‌های آسمانی داشته و از مقدرات ماوراء الطبیعه است به دنبال تبرئه خود از دست داشتن گروهی از همکیشان و نیاکان خود در بروز این واقعه هستند.
ظریفیان افزود: شیعیان نیز با این فلسفه که این امر از طرف خدا طراحی و اجرا شده است، سعی در هر چه بیشتر بزرگ و ملکوتی بودن آن دارند و مباحثی همچون پیشگویی، تقدیرگرایی، سوگواری کائنات و مواردی از این دست را نیز چاشنی تلقی و تفسیر خود از اصل واقعه می‌کنند. قدری که جلوتر می‌آییم و به ویژه پس از حمله مغول به ایران و البته تا روی کارآمدن سلسله صفویه، گفتمان دیگری شکل می‌گیرد که البته گفتمان‌های قبل از خود را منسوخ نمی‌کند و آن گفتمان عرفانی است و سعی دارد که این جهان را به جهان پسین پیوند بزند که نمونه بارز آن را در اشعار مولانا با مطلع «کجایید ای شهیدان خدایی» می‌توان به روشنی مشاهده کرد. در جریان رواج چنین گفتمانی است که بحث شادی و بهجت به جای غم و عزا مطرح می‌شود، با این توجیه که برای پیوستن روح بزرگی همچون سیدالشهدا (ع) به ملکوت اعلی، باید جشن گرفت چرا که حقیقت به سرمنشأ حقایق عالم متصل شده است.
ظریفیان گفت: در دوره صفویه با دو گفتمان عاطفی و تراژدی روبرو هستیم که البته گفتمان عرفانی نیز همزمان مطرح می‌شود تا دوره قاجار و البته پایان آن بروز مشروطه که در این خلال نهضت‌های بزرگی در جهان اسلام رخ می‌دهد و از آن جمله پرسش‌های اساسی در باب حقوق، مشروعیت و صلاحیت حکومت‌ها مطرح می‌شود.
پس از انقلاب اسلامی گفتمان عقلانی عاشورا به تبیین اهداف امام حسین (ع) و نسبت آن با متن زندگی اجتماعی و مادی مردم می‌پردازد
این استاد تاریخ دانشگاه تهران اظهار داشت: پس از انقلاب اسلامی گفتمان عقلانی عاشورا به تبیین اهداف امام حسین (ع) و نسبت آن با متن زندگی اجتماعی و مادی مردم می‌پردازد که در آثار اشخاص شهیری همچون شریعتی، استاد مطهری و مرحوم شهیدی مشهود است و در یکی دو دهه اخیر نیز گفتمان‌های جدیدی ناظر بر نیازهای زمانه و رهیافت آنها با رجوع به واقعه عاشورا مطرح می‌شود.
وی یکی از شاخصه‌های نهضت اباعبدالله (ع) را شکست انحصار اطلاعاتی و تبلیغاتی اموی معرفی کرد و گفت: 40 سال بود که بنی‌امیه اطلاعات را در اختیار خود داشتند و به شیوه‌ای که صلاح خودشان می‌دانستند آن را تفسیر و منتشر می‌کردند و امام حسین (ع) تنها در ظرف چند ماه این انحصار اطلاعاتی را به هم ریخت.
بخش عمده‌ای از مدیریت حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه و پس از آن به عراق تا پیش از عاشورا به عهده زنان بوده است
ظریفیان افزود: شهید مظهری تعبیر قشنگی از قیام حسینی دارد و منطق حسین (ع) را منطق پیام معرفی کرده که الاهیات اموی را منسوخ می‌کند و حق مشارکت در حیات اجتماعی و حیات معنوی را از آن خود مردم می‌داند. در چنین منطقی حقوق مرتبط با زنان در درجه اعلای خود رعایت می‌شود و با مطالعه تاریخ به روشنی می‌توان دریافت که بخش عمده‌ای از مدیریت حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه و پس از آن به عراق تا پیش از عاشورا به عهده زنان بوده است و پس از واقعه هم که کاملاً اختیاردار زنان بودند.
وی این امر را پاسخی به تبعیض جنسیتی در روزگار کنونی قلمداد کرد و گفت: با نظر به عاشورا آیا نمی‌توان تنها در مورد همین نکته مهم که امروزه دغدغه بسیار مهمی است و مثلاً همچنان بزرگترین اختلاف عقیده سر این نکته است که زنان وارد فضای ورزشگاه شوند یا نه را مرتفع کرد؟
این استاد تاریخ دانشگاه تهران تصریح کرد: آزادی بیان، آزادی دین، حق تجمع اعتراضی، حق مراقبت از کودکان، آزادی های فردی و سیاسی و بسیاری چیزهای دیگر در جای جای واقعه عاشورا توأم با درس و آموزه‌های عبرت آمیز برای این عصر و زمان است و به این واسطه است که می‌توان گفت عاشورا نسخه‌ای بدون تاریخ مصرف در همه ابعاد و زمینه‌ها برای هر برهه زمانی و مکانی است. اینگونه است که مسیحیان به کرات به این موضوع اقرار می‌کنند که اگر ما در دین خود فردی همچون حسین بن علی (ع) داشتیم، آنچنان تبلیغاتی با استفاده از او به راه می‌انداختیم که همه را می‌توانستیم به مسیحیت دعوت کنیم.
وی تصریح کرد: امام (ع) حتی با دشمن خود نیز رفتار خویشتندارانه داشت. حرّ فرمانده ارشد سپاه کوفه بود و اگر نبود شاید کاروان امام حسین (ع) مجبور به فرود آمدن در کربلا نمی‌شد و از همان راهی که آمده بود برمی‌گشت، اما امام حسین (ع) به گرمی او را پذیرا شد و از ذخیره آب کاروان به دشمن خود نوشانید و حتی به گونه‌ای رفتار کرد که او شرمنده نشود؛ کدام‌یک از ما چنین رفتاری با دشمن خود داریم؟
ظریفیان با اشاره به اینکه دنیای امروز بیش از پیش محتاج چنین آموزه‌هایی است، در پایان گفت: به عقیده من امام حسین (ع) رنج متعالی را متحمل شد که ما در اعصار پس از او و البته به شرط نصب العین قراردادن آنچه که او رقم زد، در بسیاری از مناسبات اجتماعی، رفتاری، اخلاقی و شیوه زندگی خود رنج مضاعفی را متحمل نشویم.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
یکی از رسالت‌های «کرب‌وبلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاه‌های مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌وبلا» نخواهد بود
