اختصاصی کرب و بلا؛ حجت‌الاسلام و‌المسلمین مهدی مسائلی، نویسنده و پژوهشگر دینی، در برنامه‌ای از سلسله برنامه‌های «شب‌های خیمه» به بحث و بررسی کتاب‌ب «التنزیه الاعمال الشبیه» نوشته سید محسن امین عاملی پرداخت.
وی ابتدا در مورد نویسنده این کتاب گفت: سیدمحسن امین، اهل منطقه جبل العامل لبنان بود و از جمله سادات آن منطقه محسوب می‌شد که بنا بر قول مشهور، تحصیلات ابتدایی خود را نیز در همان منطقه سپری و برای تحصیل در علوم حوزوی رهسپار نجف اشرف می‌شود. وی در نجف در محضر مراجع عظام آن زمان که قریب به یکصد و پنجاه سال پیش از این است تلمذ کرده و پس از اتمام تحصیلات، بنا به دعوت شیعیان دمشق (شام) به سوریه می‌رود و ساکن آن دیار شده و در مدت کوتاهی به عنوان یکی از علمای برجسته سوری نامش بر سر زبان‌ها می‌افتد.
وی ادامه داد: عمده ویژگی این عالم شیعی، پرکاری او در زمینه نویسندگی است و شهرت او به سبب نگارش کتاب مشهوری تحت عنوان «اعیان‌الشیعه» است که در حقیقت دایره‌المعارفی است در شناساندن علمای عالم تشیع از صدر اسلام، که البته سید محسن امین در ذکر نام و شرح حال آنها خساست به خرج نداده و برخی که چندان هم مشهور و صاحب‌نام نیستند نیز در فهرست این اسامی به چشم می‌خورند.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه «اعیان‌الشیعه» در 10 مجلد رحلی به چاپ رسیده است، گفت: فرزند این عالم بزرگ، یعنی سید حسن امین، قصد داشت تا مجموعه‌ای که پدرش مدعی بود باید تا 100 جلد نیز ادامه یابد، کامل کند که البته این امر هیچگاه میسر نشد. در هر صورت سید محسن امین برای نگارش «اعیان‌الشیعه» سفرهای متعددی کرد و علاوه بر سفر به عراق مدتی نیز به ایران آمد تا به سبب مواجهه با مستندات و مکتوبات، بتواند فهرست اسامی علمای شیعی مندرج در این مجموعه را کامل کند.
حجت‌الاسلام مسائلی تأکید کرد: سید محسن امین در زمینه اثبات تشیع نیز فعالیت‌های فراوانی به انجام رسانده و کتاب‌های زیادی نیز نوشته و گردآوری کرده است که در بسیاری از این کتاب‌ها سعی در اصلاح فکری جامعه و نگرش آنها نسبت به برخی پدیده‌های انحرافی و جریان‌های خلاف واقع دارد و در این راه از ابزارهایی همچون گزاره‌های اثباتی و یا سلبی در رد یک مفهوم انحرافی، استفاده کرده است.
سید محسن امین علاوه بر سفر به عراق مدتی نیز به ایران آمد تا بتواند فهرست علمای شیعه را کامل کند
وی با اشاره به اینکه سید محسن امین کتابی در رد جریان وهابیت تحت عنوان «کشف الارتیاب» دارد، گفت: وی حتی به نفی برخی داستان‌های خرافه در باب زندگی و روزگار اهل بیت (ع) اقدام می‌کند و در عین حال با نگارش کتاب «مجالس‌السنیه» در 5 جلد به زندگی اهل بیت (ع) در قالب داستان‌هایی مستند با نقل شیوا و جذاب می‌پردازد.
این پژوهشگر و نویسنده دینی در ادامه گفت: از سیدمحسن امین کتابی نیز در نقد و نفی عزاداری‌های انحرافی و برخی مظاهر دون شأن ائمه در مجالس و محافل عزا وجود دارد تحت عنوان «اغناء اللاعم» که البته او از اصل عزاداری با رعایت همه اصول و شئون منطبق با نگرش درست و عقلانی به آن دفاع می‌کند.
وی افزود: همانطور که اشاره شد او نویسنده پرکاری بوده است و البته خودش نقل به این مضمون خود را اینگونه توصیف می‌کند که نویسندگان دیگری هم هستند که کاری مشابه من انجام می‌دهند اما آنها پیرامون خود افرادی دارند که در قالب همراه و مرید، ایشان را مساعدت می‌کنند و این در حالی‌ست که من در دمشق دست تنها هستم و همه کارها را خودم انجام می‌دهم که البته باید گفت کاملاً درست است چرا که در دمشق تعداد شیعیان در اقلیت بودند.
حجت‌الاسلام مسائلی اظهار داشت: اتفاقاً به سبب مواجهه با برخی رفتارهای انحرافی در میان معدود عزاداران شیعی که در دمشق و به ویژه در ایام عزادارای سیدالشهدا (ع) بود که او دست به چنین اعتراضاتی نسبت به این جریان و صد البته مظاهر خشونت در برپایی چنین مجالسی می‌زند که عمده اعتراض او نیز به مقوله قمه‌زنی است که به این امر در جریان مصاحبه با مطبوعات و مجلات آن زمان لبنانی نیز اشاره دارد. اما اینکه چه می‌شود که او اقدام به نگارش کتابی تحت عنوان «التنزیه الاعمال الشبیه» می‌کند؛ به کتابی مربوط می‌شود که یکی از علمای آن زمان که رقابتی با او نیز داشته به نام شیخ عبدالحسین صادق نوشته بود، کتاب؛ «سیماء‌الصلحا». شیخ عبدالحسین صادق در این کتاب با الفاظی تند به سید محسن امین اتهام می‌زند و او را به نقد می‌کشد که به گفته خود سید محسن امین اگر اینگونه او را مورد عتاب قرار نمی داد، او نیز معترض نمی‌شد اما در پاسخ به چنین صحبت‌هایی، وی نیز بر خود واجب می‌بیند تا این کتاب را به ویژه در حمله‌ای که به او در باب برخی تحریفات و انحرافات شده است، بنویسد.
وی به معنای تحت‌اللفظی این کتاب اشاره کرد و گفت: «تنزیه» به معنی پاک کردن است و منظور از شبیه نیز همان چیزی است که امروزه از آن به مجلس تعزیه یاد می‌شود که در اصطاح به آن شبیه‌خوانی نیز می‌گویند اما در قدیم، مراد و منظور از تعزیه، اقامه عزا برای سیدالشهدا(ع) و سایر معصومین (ع) بوده است و اینگونه نبود که تنها مجلس شبیه‌خوانی مورد نظر باشد.
در بصره زنی بدکاره را با موهای پریشان سوار بر شتری می‌کنند که این امر به مثابه شبیه کردن او به اهل بیت (ع) بوده است.
این پژوهشگر دینی تصریح کرد: در واقع سیدمحسن امین با نگارش این کتاب درصدد است تا جریان انحرافی متداول در عزاداری سیدالشهدا(ع) را پاک و منزه سازد که ناظر بر واقعه‌ای است که پیشتر در بصره رخ داده بود که طی آن زنی بدکاره را با موهای پریشان سوار بر شتری می‌کنند که این امر به مثابه شبیه کردن این زن به اهل بیت (ع) و مشخصاً به اسارت رفتن زنان پس از واقعه عاشورا بوده است.
وی افزود: پیشتر از آنکه سید محسن امین اقدام به نگارش این کتاب کند، یکی از علما به نام سید محمد مهد قزوینی نسبت به این اقدام مردم بصره واکنش منفی نشان می‌دهد و برای جلوگیری از رواج چنین اقداماتی، فتوا به تحریم کلیه شعائر و مناسک عزاداری و برپایی دسته‌جات عزاداری می‌دهد که چنین موضعی به محض انتشار آن در عراق قائله‌ای به راه می‌اندازد تحت این عنوان که وی با اصل عزاداری مخالف است در حالیکه قزوینی با مقولاتی همچون سینه‌زنی برای برپایی عزاداری مخالف نبود، ولی چنین جلوه‌ای از عزاداری را برنمی‌تابد حال آنکه مردم این مورد را تعمیم به کل مسئله عزاداری می‌دادند.
حجت‌الاسلام مسائلی تأکید کرد: البته ناگفته نماند که این امر در برهه‌ای از زمان اتفاق می‌افتد که تنها دو سال از تخریب قبرستان بقیع توسط وهابیت در سال 1345 هجری گذشته است و باید در برابر چنین هتک حرمتی، و جلوگیری از نفوذ وهابیت بر افکار جامعه تشیع مقابله‌ای جانانه صورت گیرد و لذا بسیاری از مراجع از جمله میرزای نائینی و کاشف‌الغطاء همه مظاهر عزاداری را مورد تأیید قرار داده و انجام آن را با فتوای خود، مجاز اعلام می‌کنند.
ذکر 9 مورد از انحرافات عزاداری در کتاب «التنزیه الاعمال الشبیه» که مهمترین آنها قمه‌زنی است.
وی اظهار داشت: در چنین اوضاع و احوالی است که مشاهده می‌کنیم سید محسن امین از مواضع سید محمد مهدی قزوینی حمایت کرده و در کتاب خود یعنی «التنزیه الاعمال الشبیه» 9 مورد را که از جمله انحرافات در اصل و اساس عزاداری سیدالشهدا (ع) است، برشمرده که مهمترین آنها مقوله قمه‌زنی به عنوان یکی از مظاهر خشونت در جریان عزاداری است.
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه انتشار این رساله در نجف غوغایی برپا می‌کند و آن زمان از آن به عنوان فتنه بزرگ یاد می‌شود، گفت: بسیاری از افراد که دلبسته جنبه‌های خشونت‌آمیز جریان عزاداری هستند به مخالفت سرسختانه با سید محسن امین پرداخته و حتی در نجف عده‌ای که مخالف کتاب او هستند خود را علوی و موافقان سید محسن امین را اموی می‌خوانند و حتی کار به جایی می‌رسد که به برخی از سقاها پول می‌دهند که عبارت «لعنت بر امین» را به جای «لعنت بر یزید» در هنگام نوشیدن آب در میان مردم اشاعه دهند.
حجت‌الاسلام مسائلی گفت: وضعیت به شکلی است که کتاب‌های متعددی در ردیه کتاب سید محسن امین نوشته می‌شود و شمارگان چاپ این کتاب‌ها بسیار بیشتر از اصل کتاب است و تعبیری که از جایگاه سید محسن امین در مجامع می‌شود در حد تبدیل شدن یک عالم شیعی به یک مزدور وهابی است و با وجود آنکه سید محسن امین در تألیفات خود حتی مقتل حسینی نیز دارد اما تمام تلاش‌های او در اشاعه فرهنگ شیعی در مقابل این کتاب، هیچ انگاشته می‌شود.
وی تصریح کرد: با این وجود اتفاقی رخ می‌دهد که تا حد زیادی ورق را برمی‌گرداند و آن زمانی است که فردی به نام آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی از نجف اشرف آمده و سید محسن امین را در کنف حمایت خود می‌گیرد؛ اینجاست که امین از حمایت یک روحانی طراز اول در مورد بیان برخی انحرافات عزاداری و از همه مهمتر قمه‌زنی برخوردار می‌شود، هر چند که مخالفان، جوی فرهنگی را علیه سید محسن به راه می‌اندازند و با اجیر کردن یک خطیب توانا به نام «سیدصالح حلی» مجددا بر حلقه مخالفان سید محسن می‌افزایند. اما با فتوای سید ابوالحسن اصفهانی مبنی بر تحریم منابر سید صالح حلی، او از کرده خود پشمان می‌شود و دست به دامان سید ابوالحسن می‌شود که در نهایت با پذیرش از سوی این مرجع، جو مسموم فرهنگی علیه سید محسن امین تا حدود زیادی از بین می‌رود.
وی با اشاره به اینکه انتشار کتاب «التنزیه الاعمال الشبیه» برای سید محسن امین آنچنان تبعات منفی دارد که حتی او را در گردآوری و نگارش کتاب «اعیان الشیعه» در عراق نیز دچار دردسر فراوان می‌کند، گفت: جوی که در عراق و در جریان انتشار این کتاب به وجود آمد وارد ایران نشد و آن هم دلایلی داشت، از آن جمله که این کتاب مثلاً توسط جلال آل احمد با نام «عزاداری‌های نامشروع» منتشر شد و به گفته آل احمد در زمان کوتاهی نیز همه مجلدات آن به فروش رفت در حالیکه بعدها متوجه می‌شود که بازاریان با این توجیه که محتوای این کتاب ضاله است همه آنها را یک جا خریده و به آتش می‌کشند، در حالیکه آل احمد تنها یک سوم این کتاب را ترجمه کرده بود.
بخشی از این کتاب توسط جلال آل احمد با نام «عزاداری‌های نامشروع» منتشر شد.
این پژوهشگر دینی گفت: همانطور که گفته شد ردیه‌هایی که برای این کتاب نوشته شد بیشتراز خود کتاب در بازار نشر رونق داشت و در شرایطی که فاصله تجدید چاپ این کتاب گاه حتی 20 سال به طول می‌انجامید اما تاریخ گواه است که ردیه‌های آن مرتب به چاپ رسیده و در دسترس قرار می‌گرفتند.
حجت‌الاسلام مسائلی در ادامه به ذکر برخی از 9 موردی که در این کتاب، سید محسن امین آنها را جزئی از انحرافات و تحریفات عزاداری عنوان کرده است، پرداخت و گفت: مهمترین آنها قمه‌زنی است که مصداق به خطر انداختن سلامتی بدن است و او در این کتاب شگفت زده از این است که چرا در سایر اوقات صدمه زدن به بدن تحریم شده است اما در مقطع عزاداری سیدالشهدا (ع) مجاز خوانده می‌شود؟
وی ادامه داد: آواز خواندن در زمان عزاداری، بلند شدن صدای زنان در هنگام شیون و زاری، همخوانی عزاداران با مداح که معمولاً زیر صدای آنها در هنگام قرائت روضه و اشعار مداح به گوش می‌رسد و همچنین دروغ بستن و دادن نسبت‌های ناروا به معصوم (ع) که گاه رواج می‌یابد و خارج ساختن صداهایی ناهنجار از سوی عزاداران که دون شأن محافل عزاست، از جمله نکاتی است که سید محسن امین به آن صراحتاً اشاره می‌کند.
مسائلی اظهار داشت: همان نکته‌ای هم که سید محمد مهدی قزوینی به آن خرده می‌گیرد، یعنی نشاندن یک زن با ظاهر نامناسب بر روی شتر تنها به بهانه تداعی به اسارت برده شدن زن در عاشورا نیز از جمله مواردی است که سید محسن امین به آن بسیاری معترض است.
وی در پایان گفت: البته یک نکته مهم را نیز نباید از یاد برد، اینکه واکنش‌های تند علیه طرز تلقی افرادی همچون سید محسن امین در مقطعی از زمان صورت گرفت که ما به فاصله‌ای کم شاهد تخریب قبرستان بقیع توسط وهابیت بودیم و چه بسا چنین مواضعی مقوم تفکر ضد شیعی است، همچنانکه در مواردی مشابه شاهد بوده و هستیم که مراجع مواضعی را که در برابر پدیده‌ای مذهبی اتخاذ می‌کنند، تابع مقتضیات زمان است.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
یکی از رسالت‌های «کرب‌وبلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاه‌های مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌وبلا» نخواهد بود
