اختصاصی کرب و بلا؛ نقد و بررسی کتاب «حماسه حسینی» از استاد شهید مرتضی مطهری، یکی دیگر از موضوعات شب‌های خیمه بود که سعید طاووسی مسرور؛ استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام در مورد آن به سخنرانی پرداخت. حماسه حسینی مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و یادداشت‌های استاد شهید مرتضی مطهری است.
وی این اثر را یکی از تأثیرگذارترین آثار عاشورایی دوره معاصر برشمرد و گفت: پیش از هر چیز از نام این کتاب شروع می‌کنم و اینکه چرا آن را «حماسه حسینی» نامیدند که در این مورد دو بحث را می‌توان مطرح کرد؛ نخست اینکه واژگانی همچون نهضت، شورش و امثال اینها هیچکدام نمی‌تواند عظمت این قیام را منتقل کند و تنها واژه‌ای که برای ماهیت چنین پدیده‌ای استحقاق دارد، حماسه است.
نکته دیگر اینکه عاشورا همچون سکه‌ای دو روست، یک روی آن تاریک است و روی دیگر روشن؛ روی تاریک آن تجلی یک ظلم و جنایت عظیم است و روی روشن آن عملی است که امام حسین (ع) و یارانش انجام دادند و تاریخ تحت‌الشعاع حرکت آنها قرار گرفته است، هر چند که در تاریخ همواره رویه تاریک آن مورد توجه قرار گرفته و بخش روشن مغفول مانده است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: بر این اساس عاشورا به مثابه یک «حماسه» کمتر دیده شده، اما در مقابل از واژه واقعه و تراژدی در مورد آن زیاد استفاده شده است و با بررسی آثاری در قالب مرثیه، شعر و حتی مقاتل آن چیزی که بیشتر مورد توجه بوده است وجه تراژیک این واقعه است.
وی با اشاره به اینکه به ندرت به عاشورا با دید حماسه نگاه شده است، افزود: به طور مثال مقتلی به دست آمده است به زبان اسپانیایی که یک مسلمان اخراجی به نام «خوزه کوتیاس» آن را نوشته و به تازگی هم ترجمه شده است؛ باید گفت که این مقتل فوق‌العاده حماسی است چرا که هدف این بوده تا مسلمانان اسپانیایی که اخراج شده و در تونس اقامت داشتند را برای بازپس‌گیری سرزمینشان تشویق کند و لازمه این کار آن است که به امام حسین (ع) اقتدا کنند.
واژه حماسه حسینی جنبه‌ای کاربردی در جنبش‌های انقلابی داشته است
طاووسی مسرور تأکید کرد: به هر حال از سال 42 تا 57 و در یک بازه زمانی 15 ساله از ابعاد حماسی و حتی سیاسی به عاشورا بسیار توجه شد و این کتاب هم متأثر از حال و هوا و فضای حاکم در آن نوشته شد و براساس تحقیقی که شخصاً به انجام رساندم متوجه این نکته شدم که نام این کتاب جنبه کاربردی در جنبش‌های انقلاب آن محدوده زمانی داشته و مشخصاً در گفتار بسیاری از بزرگان انقلاب، عاشورا نه به عنوان بزرگترین حماسه اسلام، بلکه بزرگترین حماسه تاریخ جهان نام برده شده است.
وی در ادامه گفت: بخشی از «حماسه حسینی» نخستین‌بار در سال 60 با عنوان «فریادهای مطهری بر تحریفات عاشورا» توسط محمدحسین حق‌جو منتشر شده و بعدها در قالب یک مجموعه سه‌جلدی عرضه می‌شود که این روند چاپی تا اواسط دهه 70 تداوم پیدا می‌کند و از اواسط این دهه شاهد چاپ این کتاب به شکل دو جلدی هستیم که آماری در باب نوبت چاپ این کتاب مطرح است که اغلب غیرواقعی است اما براساس آمار اعلام شده در روزنامه ایران، نوبت چاپ این اثر بالغ بر 90 بار است. محتوای این کتاب سخنرانی‌های استاد مطهری بین سال‌های 48 تا 56 است؛ سخنرانی‌هایی که وی در اماکن مختلف آنها را انجام داده و هر کدام از آنها قطعه‌ای است که این پازل را تکمیل می‌کند.
براساس آمار اعلام شده در روزنامه ایران، نوبت چاپ این اثر بالغ بر 90 بار است
طاووسی مسرور درباره استاد مطهری گفت: در سراسر زندگی ایشان مسئله عاشورا و امام حسین (ع) حضوری چشمگیر دارد و نقطه عطف سخنرانی‌های وی پیرامون این موضوع در حسینیه ارشاد است که البته بعدها بروز اختلافاتی موجب می‌شود که وی دیگر در حسینیه سخنرانی نداشته باشد.
وی افزود: نکته مهم در بیانات استاد مطهری، زمان‌شناسی است که همواره سعی کرده تا براساس نیاز جامعه ارتباطی میان وقایع تاریخی با زمان معاصر برقرار کند تا آنجا که بنا بر قول مرحوم دوانی در کتاب «مفاخر اسلام» استاد مطهری در محاورات معمولی نیز ادله قرآنی و تاریخی می‌آورده است.
این مدرس دانشگاه درباره محتوای این کتاب که مجموعه منابر و یادداشت‌های استاد مطهری را دربرمی‌گیرد گفت: این کتاب در اصل 7 فصل دارد که فصل نخست آن به نام «حماسه حسینی» است اما دو فصل مهم این کتاب فصل دوم و ششم آن هستند که استاد در فصل دوم با عنوان «تحریفات در واقعه تاریخی کربلا» در واقع به معنی تحریف، انواع تحریف و نمونه‌هایی که معمولاً خود در جریان شرکت در محافل حسینی شاهد بوده و مصداق تحریف هستند، اشاره کرده است.
طاووسی مسرور افزود: استاد مطهری در این بخش انتقادات تندی نسبت به محتوای کتاب‌هایی همچون «روضه‌الشهداء» و «اسرارالشهاده» دارد و با استناد به کتاب‌هایی همچون «لؤلؤ و مرجان» محدث نوری و «نفس‌المهموم» محدث قمی سعی در آن دارد تا زمینه تحریف در باب روایات تاریخی عاشورا را از بین برده و نسبت به آنچه که از سوی برخی مداحان و واعظان مطرح می‌شود، موضع گرفته و درصدد اصلاح آنها برآید.
وی ادامه داد: در فصل سوم این کتاب استاد مطهری ماهیت قیام حسینی را مورد توجه قرار داده که این فصل ناظر بر کتب «شهید جاوید» است، فصل چهارم این کتاب تحلیل واقعه عاشوراست و فصل پنجم هم اختصاص به شعارهای عاشورا دارد.
استاد مطهری انتقادات تندی نسبت به محتوای کتاب‌هایی همچون «روضه‌الشهداء» و «اسرارالشهاده» دارد
طاووسی مسرور اذعان کرد: همانطور که اشاره شد فصل ششم این کتاب از جمله فصول مهم آن است که در آن استاد مطهری عنصر امر به معروف و نهی از منکر را در آن به تفصیل شرح داده است و در فصل هفتم نیز عنصر تبلیغ در نهضت حسینی مورد توجه قرار گرفته است هر چند که استاد مطهری اعتقاد دارد که تبلیغ با ماهیت واقعی آن مدتهاست که معنی خودش را نیز از دست داده است.
وی در ادامه گفت: در بخش انتهایی این کتاب هم یادداشتی از وی نقل شده است که به طور کلی دیدگاه استاد مطهری در مورد «حسین وارث آدم» دکتر شریعتی است و از مشخصه‌های این بخش آن است که مطالبی عنوان شده در آن عموماً جای بحث در مباحثی که در منابر آنها را مورد توجه قرار داده ، نداشته است.
«حماسه حسینی» پس از شهادت استاد مطهری چاپ و منتشر شد
این پژوهشگر تاریخ اسلام به برخی مطالب ذکر شده در یادداشت استاد مطهری در این کتاب اشاره کرد و گفت: باید به این نکته توجه کرد که برخی از این مطالب در یادداشت‌های شخصی وی بوده است و شاید برای عمومیت یافتن آنها نیاز به تغییر برخی واژگان در آن باشد، چرا که آنچه هر فردی در یادداشت‌های شخصی خود به آنها اشاره کرده لزوماً قابل انتشار نیست اما در کمال ناباوری مشاهده می‌شود که ناشر عیناً آن را در این کتاب آورده است و با توجه به اینکه این کتاب پس از شهادت وی منتشر شده لذا این امر چندان اخلاقی نیست.
طاووسی مسرور گفت: بخشی که استاد مطهری درباره تحریفات عاشورا به آن پرداخته است که مشخصاً در فصل دوم تجمیع شده، مورد توجه بسیاری از کارشناسان و اساتید قرار گرفته است و مثلاً استاد رسول جعفریان در کتاب «تأملی بر نهضت عاشورا» به آنها که معمولاً از «لؤلؤ و مرجان» و «نفس المهموم» دریافت شده مورد تأکید قرار داده است.
برخی جریانات استاد مطهری را بهخاطر سخنرانی‌های «حماسه حسینی» تهدید به مرگ کردند
وی افزود: استاد مطهری به مسائلی از جمله عروسی حضرت قاسم در عاشورا، حضور لیلا مادر حضرت علی اکبر (ع) در کربلا و حتی ماهیت وجودی حضرت رقیه (س) تشکیک کرده است و نکته جالب توجه اینکه به این واسطه بسیاری از اشخاص به ویژه متشرعین و مذهبیون نسبت به استاد مطهری موضعی خصمانه گرفته و حتی در مقطعی ایشان را تهدید به مرگ کرده بودند.
این مدرس دانشگاه اظهار داشت: یکی از موضوعات که مورد نقد شدید استاد مطهری در این کتاب قرار گرفته است اینکه امام به این جهت کشته شده تا کفاره گناهان شیعیان باشد؛ نظریه‌ای که در یک زمینه فقهی مورد توجه قرار گرفته و بیان می‌دارد که چون امام حسین (ع) به مقام شهادت کلیه رسیده است لذا مقام شفاعت کلیه را نیز باید برای ایشان متصور شد و بخشش گناه شیعیان بهای خون سیدالشهدا (ع) است.
وی ادامه داد: تحریف دیگر بحث خاص بودن موضع و جایگاه امام حسین (ع) است که اساساً زندگی او فرابشری بوده و لذا شهادت ایشان نیز به عالم انسانی رتباطی ندارد و امری است که در عالم ماوراء مورد تأکید بوده و اراده پروردگار بوده است که با چنین رویکرد باید گفت علیرغم همه نظرات در مورد اسوه بودن امام حسین (ع)، ایشان اسوه نیست و نمی‌توان الگو برای اعصار پس از خود قرار گیرد در حالیکه بسیاری از جنبش‌ها و اقدامات انقلابی در ادوار گوناگون تاریخی متأثر و ملهم از واقعه عاشورا و قیام سیدالشهدا (ع) است.
«حماسه حسینی» تأثیر فراوانی از کتاب «بررسی تاریخ عاشورا» گرفته است
طاووسی مسرور ادامه داد: به نظر می‌رسد که استاد مطهری در این کتاب تأثیر فراوانی از کتاب «بررسی تاریخ عاشورا» محمدابراهیم آیتی گرفته باشد چرا که این کتاب در سال 47 به نگارش درآمده است که درست یک سال پیش از تدوین کتاب «حماسه حسینی» است و از آنجا که شهید مطهر از متن کتاب «بررسی تاریخ عاشورا» به نیکی یاد می‌کند و مرحوم آیتی را سندی در تاریخ اسلامی معرفی کرده، لذا بسیاری از مطالب این کتاب به طور حتم متأثر از نظریات مرحوم آیتی در این کتاب بوده است.
وی تصریح کرد: قطعاً تأثیر استاد مطهری از کتاب «لؤلؤ و مرجان» محدث نوری به ذکر چند مطلب به شکل مستقیم از او در بخش تحریفات خلاصه نشده و پیرو نگاه محدث نوری که تأکید داشت بدعتی گذاشته شده و باید عالم علم خود را اظهار کرده و به مبارزه با این بدعتها برود، او نیز چنین دیدگاهی داشته است.
این مدرس دانشگاه در پایان تأکید کرد: با این حال با برخی نقدها از جمله نقد سیدجعفر عاملی نسبت به مواضع شهیدمطهری مواجه هستیم که به صراحت بیان می‌کند استاد مطهری هر جا که خواسته از مطالب و دیدگاه افراد پیش از خود در باب تحریفات عاشورا استفاده کرده و آنها را تأیید کند، آنها را بسیار مورد ملاطفت و تفقد قرار داده و برعکس درباره مخالفان از ادبیاتی غیرمحترمانه استفاده کرده است که البته باید گفت که آنچه استاد مطهری مطرح کرده است بیشتر از جنس مقتضیات منبر بوده که باید در آن کمی با عتاب و تحکم بیشتری داد سخن داد.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
یکی از رسالت‌های «کرب‌وبلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاه‌های مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌وبلا» نخواهد بود
