به گزارش کرب و بلا، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری؛ استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) در مطلبی به نقد و بررسی مجموعه «مجالس مذهبی در ایران معاصر» نوشته محسن حسام مظاهری پرداخته که اختصاص به بررسی و تحلیل اعلانات مجالس محرم و صفر در روزنامه اطلاعات و در فواصل سالهای 1305 تا 1394 دارد و از سوی «نشر آرما» در سال گذشته در یک مجموعه 5 جلدی مشتمل بر 2210 صفحه چاپ و منتشر شده است.
وی در معرفی این کتاب به مقدمه نویسنده آن بسنده کرده است و می‌نویسد: نویسنده خود اظهار داشته است که این کتاب محصول پژوهشی است که با هدف گردآوری و تدوین گروهی مغفول از داده‌های تاریخی مجالس مذهبی در ایران معاصر یعنی اعلانات مطبوعاتی این مجالس انجام شده؛ پژوهشی خویش‌فرما و شخصی که بخشی از پروژه مطالعاتی کلان من در باب مناسک و آئین‌های شیعی در ایران است. محور اصلی این پروژه مطالعاتی، رصد، بررسی و تحلیل تغییرات دینداری به ویژه مناسک و فهم منطق این تغییرات است.» (ج 1، ص 18)
الویری در بیان دیگر مختصات این کتاب آن را حاصل یک پژوهش 9 ساله از سوی نگارنده معرفی کرده و می‌نگارد: در این مجموعه از سال 1390 تا پایان 1398 درباره یکی از ابعاد مهم زندگی شیعیان ایران در قرن چهاردهم هجری شمسی سخن به میان می‌آید و بیش از 5850 شماره روزنامه اطلاعات (از نخستین شماره در سال 1305 تا پایان سال 1394 یعنی 90 سال) و شناسایی و گردآوری 5131 اعلان یا خبر آگهی مربوط به برگزاری مجالس مذهبی ماه‌های محرم و صفر در آن، بررسی اطلاعات مربوط به هر یک از دهه‌ها یک فصل از کتاب را به خود اختصاص داده است.
وی در جای دیگری از مطلب خود هر مجلد کتاب را به این شیوه تقسیم‌بندی کرده و می نویسد: جلد اول: دهه‌های 1300 تا 1330، جلد دوم: دهه‌ی 1340، جلد سوم: دهه‌ی 1350، جلد چهارم: دهه‌های 1360 و 1370 و جلد پنجم: دهه‌های 1380 و 1390 که در جلد اول این مجموعه، پیش از بررسی اعلانات سه دهه نخست، مقدمه کتاب قرار دارد که دربردارنده توضیحاتی درباره هدف، پیشینه و مراحل پژوهش و معرفی بخش‌های کتاب و سپاسگزاری است. فصل اول کتاب هم با عنوان مدخل پژوهشی به توضیح تفصیلی در باره سه موضوع مجالس مذهبی و گونه‌های آن (26 گونه در چهار دسته سازمان‌محور و مکان‌محور و شخص‌محور و محوریت گروه‌های اجتماعی خاص)، اقسام تبلیغات مجالس مذهبی (14 نوع) و سرانجام دلایل انتخاب روزنامه اطلاعات اختصاص یافته است. در انتهای جلد پنجم هم یک بررسی آماری تفکیکی در باره موضوعات مختلف در قالب یک فصل مستقل و سپس فهرست منابع و نمایه آمده است.
الویری با اشاره به فصل‌بندی این مجموعه در ادامه می‌نویسد: هر یک از فصل‌های دوم تا یازدهم کتاب که به یکی از دهه‌ها اختصاص دارد، از چهار بخش تشکیل شده است؛ بخش نخست ویژه مشخصات سند (شامل سه محور: تعداد اعلانات، تعداد کلمات متن اعلانات، محل درج اعلانات همراه با تقسیم‌بندی‌های فرعی آنها) است، سپس در بخش دوم هر فصل بر اساس داده‌کاوی اولیه پنج گروه به این شرح استخراج شده است: 1 ـ گونه مجالس، 2 ـ محل برگزاری مجالس، 3 ـ سخنرانان، 4 ـ موضوع سخنرانی‌ها و 5 ـ مداحان و بخش سوم و چهارم هم به ترتیب به نمونه‌های اسناد و سرانجام متن از نو حروف‌چینی شده همه اسناد به تفکیک سال اختصاص یافته است.
وی در بیان اهمیت انتشار این کتاب چنین می‌آورد: افزون بر تقویت مطالعات برون‌دینی زیست اجتماعی شیعیان و امیدبخشی کارهایی بی‌هیاهو ولی پرفایده و ماندگار از این دست، دو ویژگی بارز این مجموعه یکی فراهم ساختن فضا برای مجموعه گسترده‌ای از پژوهش‌های معطوف به تاریخ اجتماعی شیعیان و دیگری ارائه یک اثر وصفی که مهمترین آورده آن یک مجموعه گسترده و بسیار ارزشمند از اطلاعاتی است که زحمت زیادی برای گردآوری و تدوین آن کشیده شده است را می‌توان برای این مجموعه برشمرد.
استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) در این مطلب خاطرنشان می‌کند: تمامی این اسناد مربوط به شهر تهران است و تحلیل پراکندگی جغرافیایی مجالس در محله‌های مختلف تهران و سیر تحول آن، تحلیل ابعاد جلسات ویژه زنان و یا مشترک بین زنان و مردان، بررسی شخصیت صاحبان مجالس، تحلیل تعابیری که برای یادکرد امام حسین (ع) در آنها وجود دارد، ساعات برگزاری مجالس، اصناف مختلفی که به برگزاری مراسم اهتمام داشته‌اند، ارتشیانی که با تصریح به جایگاه نظامی خود مراسم عزا بر پا می‌کرده‌اند، چرایی و هدف برگزاری مجالس، تحلیل محتوای مفاد اطلاعیه‌ها و رابطه بین مؤلفه‌ها (مثلاً رابطه بین سخنرانان و مکان برگزاری مجالس) و ده‌ها موضوع دیگر بر غنای این اثر ارزشمند افزوده است و می‌تواند مبدأیی برای سوژه‌های پژوهشی و پایان نامه‌ای قرار گیرد.
