به گزارش کرب و بلا، سید حسین شهرستانی و سعید طاوسی طی نشستی مجازی در سرای اهل قلم خانه کتاب، کتاب «هیئت‌های عزاداری در جامعه ایران» تألیف جبار رحمانی را با حضور وی نقد و بررسی کردند.
جبار رحمانی، مؤلف کتاب که خود انسان‌شناس و عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم است در این نشست گفت: در این کتاب به هیئت‌های عزاداری در ایران پرداخته شده است؛ پدیده‌ای سنتی که متعلق به ماقبل مدرن است و به نوعی یک بازسازی خلاقانه بر جمات های آئینی است و البته می توان گفت که هیئت پدیده‌ای مدرن است که ریشه در سنت دارد.
ساز و کار هیئت باید در جماعت شهری بازتولید شود
وی ادامه داد: دغدغه این کتاب از طرح چنین پدیده اجتماعی و مذهبی این است که باید چنین ساز و کاری مجدد در جماعت شهری بازتولید شود و آنچه سعی کردم در کتاب نشان دهم این است که ساختار جماعت آیینی به گونه‌ای است که مداخله نهادهای رسمی می‌تواند در آن بیشتر باشد.
رحمانی تصریح کرد: در بخش دوم کتاب، مجموعه یادداشت‌هایی که مربوط به عزاداری محرم در چند سال اخیر است را آورده‌ام و سعی کردم بر تکثر و تنوع سنت‌های عزاداری تأکید کنم که نوعی تکثر جامعه در فرم‌های خاص خود است.
در ادامه این نشست سید حسین شهرستانی، پژوهشگر و مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی نیز به بخش‌های گوناگون کتاب اشاره کرد و گفت: بخش اول این کتاب مقالات تفصیلی است و بخش دوم یادداشت‌های کوتاه و ناظر به مسئله هیئت که هر دو بخش مغتنم است.
وی ادامه داد: بخش اول می‌تواند تبدیل به سابقه‌ای درباره مسئله مواجهه با هیئت شود؛ برای مثال یکی از مقالات منتشرشده در کتاب، سال 93 نگارش شده و بعد از هفت سال تغییرات را می‌توان در آن بررسی کنیم. غربی‌ها در این زمینه بسیار پیش‌روتر از ما هستند و جزئیات تاریخی را منتشر می‌کنند اما فرهنگ آرشیوی در ایران نداریم و ما از این فرهنگ دوریم.
صورت بندی مفهومی قدرتمند، لازمه تبدیل شدن جامعه غیر‌مدرن به مدرن
شهرستانی تأکید کرد: اساسا آنچه جامعه‌شناسان آلمانی از دوره انتقال سنت به مدرنیته می‌دیدند یک صورت‌بندی مفهومی قدرتمند است برای اینکه جماعات غیر مدرن بتواند یک جماعت مدرن را صورت‌بندی کند. مفاهیم علوم اجتماعی امکاناتی برای تحلیل در تاریخ دارند و به نظر می‌رسد قدم اول این است با پدیده‌های جهان تطبیقی برقرار کنیم. گام بعدی این است از این بینش پلی بزنیم و از آن عبور کنیم.
وی ادامه داد: این مفاهیم برای پدیدار کامل نیستند. از جمله گام‌های بعدی که باید در این کتاب برداشته شود این است که وجود انطباق مفهوم را با پدیدار بسنجیم. باید ببینیم این مفاهیم چه محدودیت‌هایی دارد و از خلال توجه به امکانات سعی کنیم مفاهیم جدید خلق شود و اینگونه است که علوم انسانی تازه خلق می‌شود. در گام دوم در این کتاب تلاش شده معنای جوانمردی و فتوت توضیح داده شود. جوانمردی و فتوت به معنای عام مهم‌ترین مفهوم است چه پیش از اسلام و چه پس از اسلام و این امر از نقاط میانجی فرهنگ شیعی، فرهنگ عرفانی و فرهنگ صوفیانه در ایران و فصل مشترک 3 ساحت فرهنگی محسوب می‌شود.
رابطه تنگاتنگ میان هیئت و فرهنگ فتوت و جوانمردی
شهرستانی افزود: نکته مهم جوانمردی و هیئت این است که امکانات این مفهوم را برای یک پدیده تازه نوظهور فراهم کنیم. فتوت امری سنتی است که خود را با جهان مدرن هماهنگ کرده است. هیئت یک پدیده معاصر و ظهوری از پدیده عزاداری در دنیای مدرن است و تلاقی و گفت‌وگوی فرهنگی ما با مدرنیته به حساب می‌آید. امکانات فتوت را بیش از این بسنجیم تا دائما ادبیات نظری جامعه‌شناسانه پیرامون هیئت غنی‌تر شود.
وی در مورد رابطه هیئت و فرهنگ جوانمردی گفت: اگر این رابطه به درستی مشخص نشود ما به این پدیده نزدیک نشدیم؛ حتی اگر جوانمردی را ذیل آنچه در نظر بگیریم که هیئت‌های عزاداری در آن قرار می‌گیرند باید فصل مشترک آن را پیدا کنیم. مسئله هیئات با اخلاق شریعت، هیئت و رسانه، هیئت و سیاست از موضوعاتی هستند که باید در جامعه‌شناسی هیئت‌ها به آن پرداخته شود.
در حالی حاضر محققان علاقه‌مند به جامعه‌شناسی تشیع نمی‌دانند باید به چه منابعی رجوع کنند
این گزارش حاکی است، در ادامه این نشست سعید طاووسی مسرور، پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه در کتاب «هیئت‌های عزاداری در جامعه ایران» گفت: در ارزیابی کتاب سعی‌ام بر این است به نویسنده و ناشر کمک کنم. ما هم اکنون رشته جامعه‌شناسی تشیع داریم و دانشجویان ما که می‌خواهند درباره مناسک شیعه تحقیق کنند، نمی‌دانند به چه سمت و سویی باید بروند و نظراتی را به کار بگیرند. این کتاب ارائه خوبی برای تحقیق در زمینه فتوت و جوانمردان بوده است. نفس نگارش این کتاب که ثبت تحولات است بسیار مفید است. در بخش دوم کتاب مقالاتی مصور وجود دارد و ما باید در کتاب‌های جامعه‌شناسی به بخش بصری بیشتر توجه کنیم. با این وجود باید از تصاویر بیشتر استفاده می‌شد؛ برای مثال در مقاله دوم بخش دوم کتاب اگر تصویر بود، قطعا کمک بیشتری به دانشجویان می‌کرد.
وی که دبیری بخش تاریخ این کتاب را به عهده داشته است با اشاره به دیگر بخش‌های مهم کتاب بیان کرد: از محاسن مهم کتاب می‌توان به استفاده مؤلف از منابع متعدد و از زبان‌های مختلف اشاره کرد. طرح جلد کتاب بسیار زیبا و تأثیرگذار است و در دیده شدن کتاب بسیار مؤثر است.
طاووسی مسرور با اشاره به مشکلات کتاب تصریح کرد: نمایه در این کتاب پیش‌بینی شده اما اشکالاتی دارد که بهتر است در چاپ‌های بعدی برطرف شود. برای مثال شیعه در بخش کالاهای فرهنگی آمده که باید در بخش ادیان قرار می‌گرفت و همچنین فهرست منابع در نمایه ذکر نمی‌شود. نمایه نیاز به بازتنظیم دارد؛ برای مثال مصاحبه‌ای که در فصل آخر آمده و نام مصاحبه‌شونده مشخص نیست.
هیئت‌ها بخشی از بازسازی خلاقه تجمعات آئینی بوده‌اند
در ادامه مؤلف کتاب در پاسخ به انتقادهای مطرح شده، گفت: نقدها را می‌پذیرم و در اولین فرصت سعی می‌کنم این خطاها را اصلاح کنم. در بحث مدرن این مفهوم را وسیع و در اشکال مختلف می‌بینم که بخش‌هایی را قرض گرفته‌ایم، بخشی را ابداع و بخش‌هایی را بازسازی کرده‌ایم و این سه فرایند مدرنیته خود را ساخته‌ایم و هیئت‌ها بخشی از بازسازی خلاقانه بوده است.
رحمانی در پایان با بیان اینکه کتاب با سیاست دورکیمی نوشته شده است، ادامه داد: در خلال آیین‌ها نظم ساخته می‌شود، نظام عاطفی ما در این ترکیب کنار هم قرار می‌گیرد و تجربه ایمان شیعی در خلال آیین‌ها به دست می‌آید. منطق میان‌رشته‌ای می‌تواند کمک کند که برای مثال رشته علوم اجتماعی و تاریخ ارتباط بیشتری با هم پیدا کنند.
