به گزارش کرب و بلا، این روزها و در ایام سوگواری اباعبدالله الحسین(ع) هر یک از عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... به فراخور امکانات و البته ارتباطی که می‌توانند با مضمون و موضوع قیام عاشورا برقرار کنند، به برپایی و برگزاری مراسم و محافل مناسبتی می‌پردازند و این میان عرصه هنر یکی از شاخص ترین مظاهر خود را در تعظیم و تکریم این رویداد بزرگ تاریخی برپا داشته، رویدادی به نام مجالس شبیه‌خوانی و یا تعزیه است که سابقه آن به پیش از ظهور اسلام در ایران باز می‌گردد.
با این وجود اما با ظهور اسلام در ایران، کارکرد تعزیه و مجالس شبیه‌خوانی از حالتی به منظور بیان داستان‌های اساطیری خارج شده و بیشتر به مقولات تاریخ دین و رخدادهای روی داده در آن اختصاص یافتند که البته منشأ تبلور چنین رویدادی را در دوران صفویه و اوج شکوفایی برپایی آن را در دوران قاجاریه شاهد هستیم.
تعزیه گونه‌ای نمایش مبتنی بر نمایش میدانی و معرکه‌گیری است
تعزیه براساس گونه نمایش میدانی و معرکه‌گیری و با استفاده از افراد نمایشی که نه در قالب شخصیت بلکه در کسوت شبیه‌پوش خود به معصوم(ع) و سایر شهدای دشت کربلا نسبت می‌دهند، شکلی از اجرا را در معرض دید مخاطبان قرار می‌دهد که براساس دستگاه‌های موسیقایی شرح مقاتل روی داده در آن به همراه نواخته شدن شیپور، طبل و دهل، آوازخوانی می شود که به این واسطه مخاطبان هم در یک فضای نمایشی احاطه می‌شوند و هم اینکه آنچه را که می‌شنوند و می‌بینند تداعی‌گر مقاتل و مصائب روز عاشوراست که به این ترتیب شکل روضه‌خوانی نیز به خود گرفته و ممکن است دل سوخته و قلبی بشکند و اشکی نیز در مظلومیت تشنگان دشت کربلا سرازیر شود.
اما صرفنظر از همه این وجوه نمایشی و مظاهر آن که به تداعی هر چه بیشتر رویدادهای دردناک واقعه کربلا ختم می شود، شبیه خوان تعزیه اباعبدالله‌الحسین(ع) با کسوت و یا اصطلاحاً لباسی که به تن دارد نیز بیشتر شناخته می‌شود، لباسی که قراردادهای خاص خود را دارد و با توجه به فرم و رنگ به کار رفته در آن هر یک کارکردی مخصوص به خود پیدا می‌کنند.
به همین دلیل پای صحبت محمدحسین ناصربخت، نمایشنامه‌نویس، شبیه‌پژوه و مدرس دانشگاه نشسته تا او در مورد ویژگی‌ها و فلسفه نهفته در لباس شبیه‌خوان تعزیه عاشورا توضیحاتی ارائه نماید.
ناصربخت تعزیه را یک نمایش آیینی و سنتی معرفی کرده و گفت: این نمایش به یک سنت‌هایی وفادار است که از آن جمله لباس تعزیه‌خوان‌ها استفاده است. در طراحی این لباس‌‌ها از مجموعه‌ای از قراردادها و اصول پیروی می‌شود. اساساً لباس تعزیه یک لباس متکی بر مستندات تاریخی نبوده و بیشتر یک لباس نمایشی است که جنبه نشانه‌ای دارد به طور مثال در نوع طراحی آستین‌ها، دامن و چاک‌هایی که روی آن قرار دارد ماک راحتی شبیه خوان در حرکت و بازی نمایشی است و اگر بخواهیم ارجاع تاریخی بدهیم، تاریخ آن واقعه یک همچین لباسی را تأیید نمی‌کند.
لباس رزم در تعزیه اخذ شده از دوران صفوی است
وی ادامه داد: در صحنه‌های نبرد علاوه بر لباس از کلاه‌خود و زرهی استفاده می‌شود که این لباس اخذ شده که از دوره صفوی است و لذا در لباس تعزیه‌خوان‌ها اساساً نباید به دنبال استناد تاریخی باشیم.
ناصربخت به رنگ به کار رفته در لباس شبیه‌خوان تعزیه اشاره کرده و تأکید کرد: در رابطه با رنگ نیز می‌شود گفت که تعزیه کاملاً یک نمایش نمادین است و رنگ‌ها مشخص‌کننده ذات شخصیت‌ها است. مثلاً رنگ‌های سفید و سبز معمولاً برای اولیا و افرادی که متمایل به اولیا هستند استفاده می‌شود. یا رنگ سرخ و ارغوانی برای کسانی که جزو اردوی اشقیا هستند مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته این میان پارچه‌های زرد رنگ نیز به کار می‌روند که بیشتر برای کسانی که متمول بود و یا از امراء هستند که البته از این رنگ برای شخصیت حر نیز استفاده می شود چرا که او در تعزیه شخصیت سیاه و سفیذ، اولیا و یا اشقیا نیست و مردد است تا لحظه آخر که توبه می‌کند و به اردوگاه امام حسین(ع) ملحق می‌شود.
به طور رسمی بیش از 500 نسخه تعزیه سرایش شده داریم
وی خاطر نشان کرد: با این وجود ما به شکل رسمی 500 نسخه تعزیه داریم که یا در گذشته سروده شده‌اند و اینها موثق‌تر هستند و یا در قرن معاصر بازنویسی و از نو سرایش شده‌اند و با این وجود شاهد هستید که طراحی و تولید لباس برای این میزان مجلس کار چندان ساده‌ای نیست و گاه اعمال سلیقی د ر طراحی و تولید و حتی رنگ به کار رفته در آن صورت می‌گیرد که اجتناب ناپذیر است اما همچنان قراردادهای تعزیه مکتوب و محفو مانده است و تبدیل به یک سند موثق شده است و اغلب مردم نیز تعزیه را با چنین نشانه و المان‌هایی می‌شناسند.
این مدرس دانشگاه و شبیه‌پژوه در پایان به منابع و مکتوبات مرجع به منظور اخذ و به کارگیری قوانین و قراردادهای تعزیه اشاره کرد و گفت: در اکثر کتاب‌هایی که راجع به تعزیه نوشته شده است از جمله کتاب آقای شهیدی، آقای بیضایی یا کتاب آقای همایونی نیز به این مسائل اشاره شده است. من نیز کتابی به نام «طراحی صحنه و لباس در نمایش‌های سنتی» دارم که یک فصلش در مورد تعزیه است. علاوه بر این تصاویر زیادی از تعزیه در دوره قاجار به بعد وجود دارد و ما همچنین نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای را داریم که اقتباس از آنها بسیار می تواند به ما د طراحی و دوخت لباس های تعزیه کمک کند.
