به گزارش پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام کرب‌وبلا، محرم یادآور خاطره رسالت خونینی است که با گذشت بیش از 14 قرن، هر سال تازه‌‌تر و هر روز نوتر جلوه می‌‌کند و مردم خراسان جنوبی در عزای سالار شهیدان با اهتزاز بیرق‌های عزا و مراسم «علم بندان» اخلاص و ارادتشان را به خاندان عصمت و طهارت ابراز می‌دارند.
شیعیان همه ساله در رثای مظلومیت این امام همام، آیین‌های مختلفی در دهه اول ماه محرم برگزار میکنند. آداب و رسوم حاکم بر عزاداری‌های مذهبی سالار شهیدان یکی از دیدنی ترین و عرفانی ترین مراسم مردم خراسان جنوبی است که در این یادداشت به برخی از این مراسم‌ها می‌پردازیم:
مراسم علم بندان
«علم» از مهم‌ترین و اصیل ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام زیادی قائل هستند، به طوری که وقتی علم‌ها را میبندند انگار که دوباره با آن جان می‌گیرند و هرگز به علم پشت نمی‌کنند. هر علم گردان برای خود یک جارچی و یا همراه کنار خود دارد که وظیفه جارچی همراهی با علم گردان و جمع آوری نذوراتی است که مردم به علم گردانان اهدا میکنند و چه بسا بسیاری از مردم به خاطر حضور علم‌ها در جلوی منزلشان گوسفند قربانی میکنند و در پایان مراسم نذورات جمع آوری شده بین علم گردان و جارچی تقسیم میشود.
یکی از مراسم‌های سنتی عزاداری در شهرستان بیرجند و روستای درخش در ماه محرم مراسم علم بندان است که مردم به ویژه سادات با مراسم علم بندان عزاداری سالار شهیدان را آغاز میکنند.
علم بندان در بیرجند:
مراسم علم بندان یا «علم بند» در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه نخست محرم از جمله روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم انجام میشود. در حال حاضر مراسم علم بندان در شهر بیرجند در شب نخست ماه محرم در هیئت محبان الزهرا (س) با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم دار معروف هستند برگزار میشود.
در این مراسم ابتدا مجلس روضه خوانی در داخل حسینیه هیئت برگزار میشود و بعد از آن تعدادی از سادات به همراه علم‌ها در حالی که چاووشی می‌خوانند به داخل حسینیه می‌‌روند و علم را میبندند و دیگران نوحه خوانی میکنند.
پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می‌چرخاند و سپس در اطراف علم سینه می‌زنند که به آن حسن - حسینی گفته میشود و در پایان علم‌ها را در جای ویژه نصب میکنند. در شهرستان بیرجند مراسم علم گردانی در شهرها اغلب در نیمه نخست و در روستاها در نیمه دوم دهه اول محرم برگزار میشود.
علم بندان در درخش:
در روستای درخش ، علم بندان مراسمی است که در روز چهارم محرم الحرام انجام میشود، به گونه‌ای که علم بندها در مسجد جامع درخش گرد هم می‌آیند و علم‌ها را گرفته و تا عصر عاشورا همراه عزاداران در مراسم حمل میکنند.
هر کدام از علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار (ع) نامگذاری و برپا میشود و به این ترتیب 12 علم به نام 12 امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا (س) و قمر بنی هاشم حضرت ابالفضل العباس (ع) در مراسم خاص با پارچه‌‌هایی به رنگ‌های مختلف پوشانده میشود.
این مراسم نسل به نسل از پدر به پسر بزرگتر خانواده انتقال می‌‌یابد و هر کدام از علم‌ها علاوه بر اینکه دارای صاحبی موروثی است دارای علم گردانی موروثی نیز هست.
نگهداری طوق بالای علم در تمام سال بر عهده علم گردان است، علم گردان در زمان مراسم، حراست و مواظبت از علم را برعهده دارد و به اعتقاد اهالی روستای درخش اگر علم دچار خسارت شود و یا بر زمین بیفتد، صاحب علم باید قربانی کند در غیر این صورت برای خانواده صاحب علم اتفاق ناگواری در سال رخ می‌دهد.
از روز چهارم محرم تا پایان مراسم عزاداری در عصر عاشورا، علم گردانان علم‌ها را دور روستا می‌چرخانند و برای صحت و سلامتی اهالی منزل و شادی مردگان آنان ذکر فاتحه سر می‌دهند.
مراسم علم بندان یا عقد علم از روز اول محرم تا روز تاسوعا در شهرهای مختلف استان برگزار میشود و علت آن را ورود اهل بیت (ع) به کربلا ذکر کرده‌اند.
در شهرستان‌های مختلف خراسان جنوبی هر علم را نمادی از شخصیت‌های امام حسین (ع) می‌دانند. هر علم یک بانی یا علمچی دارد و از گذشته حمل علم از پدربزرگ به پسر بزرگ تر خانواده به ارث رسیده است. مردم علم را با پارچه‌های نذری تزئین میکنند و از دیگر قسمت‌های علم می‌توان به پنجه، قپه و سرتوغ اشاره کرد؛ پنجه نوعی طوق پنجه شکل است و معمولا روی علم حضرت عباس (ع) نصب میشود و یادآور دست بریده آن حضرت است. قپه مانند یک توپ فلزی است و بالای یک نوک باریک تعبیه شده، بعضی علم‌ها دو قپه کوچک و بزرگ دارند که قپه بزرگ زیر و قپه کوچک روی آن قرار دارد. سرطوق نیز نیزه شکل و طرح‌های گوناگونی دارد.
در مراسمات بزرگتر، مردم در مسجد شهر جمع شده و پارچه‌های نذری که از روز قبل شسته شده‌اند را به علم وصل میکنند. علم بندان در خراسان جنوبی با چاووشی، ذکر صلوات، روضه و نوحه خوانی و دود کردن سپند همراه است. علم‌ها را بعدازظهر روز عاشورا پس از شهادت امام حسین (ع) قتل میکنند یعنی مانند کشته‌های کربلا، علم‌ها را برهنه کرده و مقدس می‌دانند.
