امام هادی علیه‌السلام، دهمین امام همام است که در سال 212 هجری، نیمه ذی الحجه، در اطراف مدینه، در محلی به نام «صریا» از نسل پاک رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در آسمان امامت و ولایت طلوع کرد و با نورانیت مَقدَم خویش، قلب پدر و شیعیان را پر از نشاط و شادی نمود. حجت الاسلام حسین محققیان، عضو هیأت مدیره انجمن علمی حدیث حوزه و مدرس حوزه و دانشگاه در میلاد امام هادی علیه‌السلام، ابعاد مختلفی از زندگی و سیره علمی و عملی ایشان را به شرح ذیل تببین نموده است:
برای آگاهی بیشتر مردم بفرمائید امام هادی علیه‌السلام دارای چه القابی بودند؟
نام او «علی» است و القاب زیبایش عبارت اند از: «نقی»، «هادی»، «عالم»، «فقیه»، «امین» و «طیب» و به آن حضرت «ابوالحسن ثالث» نیز گفته‌اند. ما در بین ائمه علیهاالسلام 4 ابوالحسن داریم، امام علی (ع)، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) و امام هادی (ع) ولی در میان ائمه متأخر امام کاظم (ع) ابوالحسن اول، امام رضا (ع) ابوالحسن ثانی و امام هادی (ع) ابوالحسن ثالث هستند.
پدر گرامیش، امام جواد علیه‌السلام و مادر گرامی‌اش، «سمانه مغربیّه» است که او را به اسامی ماریه قبطیه، یدش، حویث و القابی چون: عابده، سیده شب زنده دار، قاری قرآن و… یاد کردهاند.
امام هادی علیه‌السلام در سن هشت سالگی و در سال 220 هجری به امامت رسید. دوران امامت آن حضرت همزمان بود با خلافت 6 خلیفه معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین و معتز، که از بین آنها متوکل، ستمگرترین خلیفه عباسی، سخت دشمن اهل بیت علیهم‌السلام و شیعیان بود. ابن اثیر می‌گوید: «متوکل نسبت به علی بن ابی طالب علیه‌السلام و اهل بیت او بُغْض شدیدی داشت و اگر به او خبر می‌دادند که کسی علی و اهل بیتش را دوست دارد، قصد مال و جانش را می‌کرد.»
متوکل کسی است که کربلا را شخم زد و زیارت امام حسین (ع) را قدغن کرد و جنایات زیادی نسبت به ائمه علیهم‌السلام مرتکب شد. امام هادی (ع) در سال 254 و پس از 34 سال امامت شیعه در سامرا به دستور معتز مسموم و به شهادت رسیدند.
مدت امامت حضرت 34 سال است ولی وقتی روایت‌های ایشان را نسبت به پدر بزرگوارشان مقایسه می‌کنیم حجم آنها بیشتر است، از امام هادی (ع) تعداد 400 روایت به دست ما رسیده است.
از امام هادی (ع) با توجه به اینکه سالهای متمادی در حصر بودند، چه تعداد روایت ثبت و به دست ما رسیده است؟
مدت امامت حضرت 34 سال است ولی وقتی روایت‌های ایشان را نسبت به پدر بزرگوارشان مقایسه می‌کنیم حجم آنها بیشتر است، از امام هادی (ع) تعداد 400 روایت به دست ما رسیده است. علت اینکه روایت‌های امام هادی (ع) بیشتر از بقیه ائمه متاخر است دلایل مختلفی دارد ازجمله؛ مدت طولانی امامت حضرت، در طول عمر با برکت ایشان سه خلیفه در مدت کوتاهی رفتند و سه خلیفه مستقر بودند و حضرت در فرصت‌هایی که پیش می‌آمد تبلیغات خود را انجام می‌دادند و احادیث بیشتری از ایشان نشر پیدا کرد، در این دوران شبهات و سوالات جدیدی مطرح می‌شد که کسی جز امام نمیتوانست آنها را پاسخ بدهد، لذا از حضرت روایت‌های بیشتری در اختیار ما قرار گرفته است.
روایت‌های امام با توجه به شرایط متفاوتی که داشتند قابل دسته بندی است؟
بله، حضرت چهار مدل روایت دارند؛ «احادیث اعتقادی (توحید، صفات خدا، جبر و اختیار، امامت بخصوص امام زمان (عج) و مسائل اعتقادی)»، «روایت‌های فقهی، که تقریبا 30 درصد از روایت‌های امام فقهی است»، «مواعظ و روایت‌های کوچک اخلاقی» و «مهمترین چیزی که امروز مردم از امام هادی (ع) می‌شناسند ادعیه و زیاراتی است که معروفترین آن زیارت جامعه کبیره و غدیریه است».
یکی از ویژگی‌های مهمی که امام هادی (ع) نسبت به ائمه (ع) متقدم از خودش داشت، آنست که بسیاری از روایات حضرت به صورت مکاتبه‌ای است، یعنی در پاسخ به یک سوال جواب داده‌اند بر خلاف سایر ائمه (ع)، مثلا امام صادق (ع) بیشتر روایاتشان شفاهی است و مکاتبه‌ای و نامه‌ای روایت کمی دارند.
سبک و سیاق امام در انشاء روایات با سایر ائمه (ع) یکسان بود؟
خیر، یکی از ویژگی‌های مهمی که امام هادی (ع) نسبت به ائمه (ع) متقدم از خودش داشت، آنست که بسیاری از روایات حضرت به صورت مکاتبه‌ای است، یعنی در پاسخ به یک سوال جواب داده‌اند بر خلاف سایر ائمه (ع)، مثلا امام صادق (ع) بیشتر روایاتشان شفاهی است و مکاتبه‌ای و نامه‌ای روایت کمی دارند.
امام هادی (ع) در دوران امامت با توجه به شرایط خفقانی که وجود داشت، آیا خدمات علمی و فرهنگی داشتند؟
با توجه به خفقانی که بسیار شدید بود امام هادی علیه‌السلام خدمات علمی و فرهنگی زیادی به جامعه اسلامی و شیعه ارائه نمود. نوشتههای حدیثی متعددی به حضرت هادی علیه‌السلام منسوب است که در چنان دوران اختناقی برای شیعیان و پیروان بیان نموده است، مانند: «رِسالَهٌ فی الرّد علی اَهْلِ الْجَبْرِ وَاَلتَّفْویض» که ابن شعبه در تحف العقول آن را نقل کرده است. همچنین زیارت جامعه کبیره که یک دوره امام شناسی ژرف و عمیق است، یا زیارت غدیریه که در عین حال که زیارت است یک دوره تاریخ نگاری امام علی (ع) است، یادگار آن امام همام است. امروزه کلمات امام هادی علیه‌السلام در مجموعه‌ای به نام «مسند الامام الهادی» توسط مرحوم عزیزالله عطاری گردآوری شده است.
چرا از امام هادی (ع) دو زیارت‌نامه (جامعه کبیره و غدیریه) طولانی و مفصل در اختیار ما است؟
به زیارت‌نامه‌‌ای که ویژه زیارت امام خاصی نیست، «زیارت جامعه» می‌گویند و از آنجا که این زیارت متنی مفصل‌تر از بقیه زیارت‌نامه‌ها دارد به «زیارت جامعه کبیره» معروف شده است. متن زیارت جامعه کبیره به گونه‌ای است که می‌توان آن را هنگام زیارت هر یک از امامان (ع) از دور یا نزدیک قرائت کرد.
سند زیارت جامعه را شیخ طوسی در تهذیب و ابن بابویه در کتاب من لایحضره الفقیه نقل کردهاند که متن این زیارت از امام هادی (ع) نقل شده است. ابن بابویه آن را از طریق محمد بن اسماعیل برمکی از موسی بن عبداللّه نخعی و او از امام هادی نقل کرده است.
علامه مجلسی درباره آن می‌گوید: این زیارت کامل ترین زیارت‌ها از دور یا نزدیک است و مجلسی اول نیز در شرح من لایحضره الفقیه می‌گوید: این زیارت، بهترین زیارت و کامل‌ترین آنهاست و من همواره در پرتو آن به زیارت ائمه اطهار (ع) در اعتاب مقدسه نایل می‌شدم.
داستان از آنجا شروع می‌شود که شخصی به نام موسی بن عبدالله نخعی تقاضا می‌کند تا امام روش سخن گفتن با امامان را به او بیاموزد که از نظر زیبایی «فصاحت و بلاغت» بلند مرتبه باشد و بتوان همه معصومان را به آن زیارت کرد و امام یکی از ماندگارترین آثار معنوی خویش را به نخعی، آموزش می‌دهد و به او سفارش می‌کند که شرط اول در ارتباط و پیوند معنوی با ارواح نورانی معصومین، توجه به عظمت آفریدگار و خدای سبحان است و لذا باید زبانت به ذکر و یاد خدا گویا باشد که این در حقیقت اجازه ورود به محضر خالص ترین بندگان خدا است.
این سفارش امام به همه دین مداران است که تمام برنامه‌ها باید بر محور توحید و خداشناسی باشد و لذا سفارش می‌فرماید که باید جسم و روانت را سرشار از وقار و آرامش نمائی تا رشحاتی از فضای عطر آگین معنوی مقام و منزلت معصوم نصیبت شود. در این صحیفه بزرگ امام شناسی به بیش از 200 وصف از اوصاف امام اشاره شده است، که در مجموع آن، ترجمان شخصیت حقیقی پیشوایان برتر ترسیم شده است.
زائر هنگامی که مقابل بارگاه امام می‌ایستد اعتراف می‌کند که صاحب این بقعه منتسب به با افتخارترین خاندان در این عالم است یعنی بیت نبوت، خانه وحی، خانه‌ای که مقربان از فرشتگان به آنجا رفت و آمد می‌کنند. زائر، مدفون در آن قطعه از زمین را خزانه دانشها و مرکز آگاهیها میداند و پس از این وصف او را تنها فرد شایسته زمامداری و رهبری جامعه بشری مینامد و چقدر آگاهانه این دو وصف در کنار هم می‌آیند که سیاست به معنای رهبری و اداره صحیح زندگی مردم دانش لازم دارد آن هم دانشی که مصدرش وحی باشد.
زیارت جامعه کبیره در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت، که از نظر شیعه استمرار دین، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است. به دلیل اینکه محتوای این زیارت بر مضامینِ ناظر به مقامات امامان علیهم‌السلام است، امام هادی (ع) فرموده‌اند که پیش از خواندن این زیارت، زائر صد بار تکبیر بگوید تا دچار غلو در حق امامان نشود.
در این زیارت‌نامه زائر باید بداند که او در محضر کسی قرار دارد که او پیشوای هدایت و چراغ در تاریکی‌ها و با وصف مطیعان امر خدا و خالص در بندگی و مطیع اوامر مولی و ذوب شده در حب و دوستی خالق است و بالاخره زائر میآموزد که راهی غیر از روش و منش آنان در زندگی برای رسیدن به سعادت وجود ندارد.
محتوای زیارت جامعه کبیره بیشتر بر روی چه مسائلی تکیه دارد؟
زیارت جامعه کبیره در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت، که از نظر شیعه استمرار دین، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است. به دلیل اینکه محتوای این زیارت بر مضامینِ ناظر به مقامات امامان علیهم‌السلام است، امام هادی (ع) فرموده‌اند که پیش از خواندن این زیارت، زائر صد بار تکبیر بگوید تا دچار غلو در حق امامان نشود.
در این زیارت، اهل بیت پیامبر (ص) جانشینان بر حق وی وصف شده‌اند و به تمام آموزه‌های شیعی به زبانی فصیح اشاره شده است، از جمله به ارتباط ائمه (ع) با پیامبر اکرم (ص)، برشمردن مقامات علمی و اخلاقی و سیاسی ائمه (ع)، اسوه بودن آنان، ارتباط امامت و توحید، رابطه شناختِ امام با شناخت خدا، از دیگر مباحث مطرح در این زیارت، عصمت اهل بیت (ع)، یکپارچگی خلقت ایشان، تولی و تبری و رجعت و تسلیم است. در این زیارت فضائل امامان به زبانی فصیح و در پیوند با قرآن و سنت به بهترین وجه بیان شده است بطوریکه اگر کسی اندک آشنایی با زبان عربی داشته باشد به خوبی متوجه مضامین می‌شود.
علت آنکه امام هادی (ع) زیارت‌نامه به این مفصلی را انشاء فرمودند چیست؟
برای پاسخ به این سوال باید برگردیم به اوضاع اجتماعی جامعه در زمان حضرت، زمانی که امام به جهت خفقان و فشاری که مخصوصا از جانب معتصم و متوکل وارد شده بود.
متوکل خلیفه بسیار سختگیر بود و مشقتهای فراوانی را برای شیعیان به وجود آورده بود و به حدی اهل بیت (ع) را اذیت و آزار می‌داد که حتی مورخان به ستوه آمده بودند. خوارزمی، یکی از مورخانی که نزدیک به 50 سال بعد از متوکل است، می‌گوید وضعیت اهل بیت (ع) در حالی بود که یک خانواده فقط دارای یک لباس است و متوکل در آمد بیت المال را صرف ختنه کردن فرزندش می‌کند و به رقاصهها مبالغ سنگینی می‌دهد در حالیکه خاندان پیامبر (ص) نانی برای خوردن ندارند.
این فضای خفقان را در نظر بگیرید، فضایی که امام در آن به سر می‌برند و نمی‌توانند ترددی داشته باشند، اصحاب امام احتیاج به برقراری ارتباط با امام دارند و از طرفی عدهای با عنوان غالیان ظهور کرده و جامعه را به انحراف می‌کشند و معتقدند امام، خدا است و صفات خداوند را به امام نسبت می‌دهند. می‌گویند نماز لازم نیست بخوانیم، لازم نیست روزه بگیریم و عقاید خرافی و اباحه گری را نشر می‌دهند، در این فضا امام معصوم می‌خواهد یک بسته کاملی را در معرفی دین، جایگاه خدا، مرز رابطه امام با خدا، تبیین کند، بهترین راه کار این است که در قالب دعا ویژگی‌های همه معصومان (ع) و جایگاهی که معصوم در عالم خلقت نسبت به خداوند دارند را تببین کند، لذا می‌بینیم بر خلاف اینکه بگویند ” نه ” ما اینطور نیستیم، ما معبود نیستیم، خالق نیستیم، فقط نفی این جریان را مطرح می‌کنند، امام را معرفی می‌کنند و می‌فرمایند؛ امام کسی است که علم غیب را از جانب خدا دارد و جایگاه امامت را به نحو صحیح تبیین می‌کند.
در دوران امام از لحاظ فرهنگی وضعیت به گونه‌ای بود که افکار و اندیشه‌های مختلفی در میان مسلمانان رواج یافته بود که اسلام ناب را تهدید می‌کرد. اندیشه‌های منحرفی که اصل اسلام را مورد هدف قرار می‌داد. امام هادی (ع) در عین اینکه به شدت تحت نظر بودند و روابط و اقدامات ایشان کنترل می‌شد وظیفه هدایت جامعه و مقابله با انحرافات و بحران‌ها را هم به عهده داشتند.
چه جریان‌های انحرافی در زمان امام وجود داشت ؟
در دوران امام از لحاظ فرهنگی وضعیت به گونه‌ای بود که افکار و اندیشه‌های مختلفی در میان مسلمانان رواج یافته بود که اسلام ناب را تهدید می‌کرد. اندیشه‌های منحرفی که اصل اسلام را مورد هدف قرار می‌داد. امام هادی (ع) در عین اینکه به شدت تحت نظر بودند و روابط و اقدامات ایشان کنترل می‌شد وظیفه هدایت جامعه و مقابله با انحرافات و بحران‌ها را هم به عهده داشتند.
افکار انحرافی که از خارج به اسلام وارد می‌شد از یک طرف و برخی از فرقه‌های انحرافی که در میان خود شیعیان به‌وجود می‌آمد، از سوی دیگر شرایط را دشوار می‌کرد. فرقه‌هایی مانند غالیان، مشبه، مفوضه و … که هر کدام از اینها انحرافی را وارد دین می‌کردند و لازم بود که امام با همه اینها مقابله کند و این شرایطی بود که امام هادی (ع) با آن مواجه بودند. مهمترین وظیفه امام هادی (ع) در این دوران هدایت و نجات جامعه مسلمانان از بحران‌ها بود، یعنی نجات جامعه از انحرافات عقیدتی که در میان مسلمانان و به ویژه شیعیان منتشر شده بود.
انحراف جبر و تفویض یکی از این مسائل انحرافی بود، مسأله جبر و تفویض دو اندیشه انحرافی است که در مسائل کلامی مطرح بود و عدهای قائل به جبر و عدهای قائل به تفویض بودند. یکی از یاران امام هادی (ع) در این باره نامه‌ای به حضرت نوشتند و راه چاره طلبیدند که امام (ع) در پاسخ ابتدا به ثقلین به عنوان مقدمه اشاره کردند. امام تمسک به ثقلین را راه حل ریشه‌ای و اساسی جامعه و مشکلات معرفی کردند و با استناد به سخنان ائمه پیشین و خصوصا امام صادق (ع) فرمودند: «لا جبر و لا تفویض و لکن امر بین امرین: نه جبر است و نه تفویض، بلکه چیزى میان این دو است» و دیگر سخنان حضرت (ع)، هر دو نظریه (جبر و تفویض) را باطل کردند و فرمودند ما معتقدیم خداوند مقتدر خلق را با نیروی خود آفریده و توانایی پرستش خود را به آنها داده و آنها را به آنچه می‌خواهد امر و نهی کرده است.
امام (ع) پیروی یا نافرمانی از امر خداوند را به خلق واگذار کرده است. به این شکل هم پاسخ انحراف را داده و هم راه حل را بیان فرموده‌اند. ویژگی امام این است که ابتدا اصل انحراف را به طور کامل تبیین و مشخص می‌کنند که چیست و بعد راه درست را معرفی می‌کنند و نشان می‌دهند.
گروه دیگری که در زمان امام هادی (ع) در میان مسلمانان بودند غالیان بودند. غالیانی که متاسفانه به اسم شیعه باعث بدنامی شیعیان و اهل بیت (ع) می‌شدند و هر کدام از ائمه (ع) به نوبه خود با اینها مبارزه کردهاند و البته بحث غلو مختص مسلمانان نیست و در مسیحیت و دیگر ادیان نیز وجود داشته است.
امام هادی (ع) به صورت قاطع و صریح با غالیان مقابله می‌کردند و جواب افرادی که گزارش غالیان را به امام می‌دادند، فرمودند که اینها از شیعیان ما نیستند و از آنها دوری کنید و در جایی دیگر با صراحت آنها را لعن کردند. مشبّهه و مجسمه نیز از دیگر گروه‌هایی بودند که در آن دوران انحرافاتی را ایجاد می‌کردند و امام هادی (ع) با آنها هم به‌شدت مقابله می‌کرد. گروهی دیگر صوفیان بودند که امام با اینها هم به مقابله پرداختند و به شیعیان دستور دادند که از نزدیکی با آنها پرهیز کنند.
جریان فرهنگی انحرافی دیگری که در آن دوران صورت گرفته بود و از عصر مامون آغاز شده و تا زمان امام هادی (ع) ادامه یافته بود به «محنه القرآن» معروف است. اصل جریان مذکور بر این اساس بود که عدهای می‌گفتند که قرآن مخلوق است؛ امام هادی (ع) در این باره فرمودند: برای چیزی که برای سوال کننده و پاسخ دهنده فایده‌ای ندارد، بی‌جهت خود را به زحمت نیندازید و وارد این مسائل نشوید.
امام چگونه با جریانات انحرافی برخورد کردند؟
امام هادی (ع) به پنج روش در برابر غُلات ایستاد. روش اول اینکه حضرت، وکلای اصیل خودشان را در قبال این غالیان تقویت می‌کردند. در روش دوم بحث استخفاف غُلات (یعنی عدم توجه به اینها) بود. روش سوم در تنگنا قرار دادن غُلات بود و ایشان را از خودشان می‌راندند. در روش بعد حضرت لب به لعن آنها باز می‌کرد و در نهایت حکم قتل غُلات بود.
یک اقدام مهم امام هادی (ع) پرورش شاگردان بود که علی‌رغم آن فضای اختناق و خفقانی که وجود داشت ایشان شاگردان زیادی را تربیت کردند که 27 نفر از آنان دارای تألیف بودند و مجموعا 414 اثر را به رشته تحریر در آوردند. از میان آنها احمد بن محمد برقی 120 کتاب، فضل بن شاذان نیشابوری 180 کتاب، محمد بن عیسی بن عبید 19 کتاب، محمد بن ابراهیم 60 کتاب و یعقوب بن اسحاق 12 کتاب نگارش کردهاند و راویان متعددی از حضرت روایت نقل کردهاند که اسامی 185 نفر از آنان در رجال گردآوری شده است.
حضرت در دوران امامت خود چه تعداد شاگرد تربیت کردند؟
یک اقدام مهم امام هادی (ع) پرورش شاگردان بود که علی‌رغم آن فضای اختناق و خفقانی که وجود داشت ایشان شاگردان زیادی را تربیت کردند که 27 نفر از آنان دارای تألیف بودند و مجموعا 414 اثر را به رشته تحریر در آوردند. از میان آنها احمد بن محمد برقی 120 کتاب، فضل بن شاذان نیشابوری 180 کتاب، محمد بن عیسی بن عبید 19 کتاب، محمد بن ابراهیم 60 کتاب و یعقوب بن اسحاق 12 کتاب نگارش کردهاند و راویان متعددی از حضرت روایت نقل کردهاند که اسامی 185 نفر از آنان در رجال گردآوری شده است.
ایوب بن نوح، حسن بن راشد مکنی ابوعلی، حسن بن علی ناصر، عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید، علی بن جعفر همانی، حسین بن سعید اهوازى، ابراهیم بن داود هاشمى یعقوبى، ابراهیم بن عبده نیشابورى، ابراهیم بن محمد همدانى از جمله شاگردان این امام همام هستند.
در مورد «زیارت غدیریه» به عنوان دومین زیارت‌نامه مفصل امام توضیحاتی بفرمایید.
زیارت غدیریه زمانی از سوی حضرت انشاء می‌شود که متوکل عباسی ایشان را از مدینه به سامرا منتقل کردند، حضرت این زیارت‌نامه را در نجف انشاء می‌کنند، این زیارت‌نامه، منبع غنی قرآنی و روایی در خصوص ولایت امام علی (ع) است اما متأسفانه به خوبی در جامعه و در بین مردم شناخته نشده است.
زیارت غدیریه، با بیان فضایل، سوابق دین‌داری و جهاد و سختی‌ها و محنت‌های مولا علی (ع) در دوران خود، نمونه کامل و جامعی از عقاید شیعه به مسأله ولایت حضرت امیرالمومنین (ع) است که توسط امام هادی (ع) در روز عید غدیر در حرم جدشان علی (ع) انشا کردند.
زیارت غدیریه، زمزمه روح‌نواز دهمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت در وصف امام علی (ع) و ولایت است که در آثاری چون مفاتیح الجنان، جلد دوم موسوعه زیارات المعصومین (ع)، آثار علامه مجلسی و … ذکر شده است؛ «زیارت غدیریه» منبعی ارزشمند از دلایل قرآنی و روایی ولایت علی‌ابن‌ابیطالب (ع) است که در بخش‌های مختلف آن، وجوه تشابه امیر مومنان علی (ع) با سایر انبیای الهی بیان شده است.
در فرازی از این زیارت آمده است که «پس سهم خویشان پیامبر را از باب فریب براى تو مقرر داشتند، ولى به جور و ستم از اهلش برگرداندند چون حکومت به تو برگشت با خویشان پیامبر در حالى که از آن دو نفر روى گردان بودى، به خاطر پاداشى که نزد خدا براى تو بود، به همان صورت عمل کردى که آن دو نفر عمل کردند، پس گرفتارى تو به آن دو نفر به گرفتارى پیامبران (درود خدا بر ایشان) در هنگام تنهایى و بى یاورى شبیه شد و در آرمیدن در بستر پیامبر شبیه به اسماعیل ذبیح (درود بر او) شدى چه آنکه تو نیز مانند او قبول کردى و اطاعت نمودى به همان صورت که اسماعیل صابرانه و پاداش‌‌خواهانه اطاعت کرد».
امام هادی (ع) در ادامه زیارت غدیریه به خوابیدن امیر مومنان در بستر پیامبر (ص) اشاره کرده است: «تو نیز زمانى که پیامبر (ص) در بسترش خواباندت و به تو فرمان داد در خوابگاهش بیارامى و او را با جانت از شر دشمنانش حفظ کنى، فرمانبردارانه به پذیرش دعوتش شتافتى و خود را براى کشته شدن آماده کردى، در نتیجه خدا از فرمان‌برداریت قدردانى کرد و از کار زیبایت به گفتارش جل ذکره در قرآن پرده برداشت، آنجا که فرمود: «و از مردم کسى است که جانش را براى بدست آوردن خوشنودى خدا مى‌‌فروشد»، این بخش از زیارت به واقعه لیله المبیت و خوابیدن امیرالمومنین (ع) در بستر پیامبر اکرم (ص) اشاره شده و از آن به عنوان حرکتی اسماعیل‌وار برای اجابت دستور خداوند متعال یاد شده است.
امام علی (ع) در جای دیگری از زیارت غدیریه به هارون برادر حضرت موسی (ع) تشبیه شده که آمده است: «سپس گرفتاریت در جنگ صفین، در حالى که قرآن‌ها از روى حیله و فریب به نیزه‌‌ها بالا رفته بود، در نتیجه شک و تردید پیدا شد و حق به یک سو افتاد و از گمان پیروى شد، این گرفتارى‌ات شبیه به گرفتارى هارون شد، زمانی که موسى او را بر قوم خود امارت داد، آنها از او پراکنده شدند، هارون بر سر آنان فریاد مى‌‌زد و مى‌‌گفت: اى مردم شما به گوساله آزمایش شده‌‌اید به درستى که پروردگار شما خداى بخشنده است، از من پیروى کنید و از دستورم پیروى نمایید، گفتند همچنان روى آور به گوساله خواهیم بود، تا موسى به سوى ما بازگردد!! و همچنین تو اى امیرمومنان، همین که قرآن‌ها بالا رفت گفتى: اى ملت شما به آن آزمایش شدید و گرفتار نیرنگ گشته‌‌اید، اما از خواسته تو سرپیچى کردند و با تو به مخالفت برخاستند.»
سرتاسر «زیارت غدیریه»، شاهد و گواهی است بر ولایت امام علی (ع)، وقتی که امام هادی (ع) در فرازهای مختلفی از این زیارت عبارات مختلفی را در وصف اولین امام معصوم (ع) می‌فرماید: «شهادت مى‌‌دهم که تویى برادر رسول خدا، جانشین و وارث علمش و امین او بر قانونش و جانشین او در امتش و شهادت مى‌‌دهم که تویى امیرمؤمنان آن حقى که قرآن به ولایتت گویا شد و رسول خدا (ص) در این زمینه براى تو از امتت پیمان گرفت و شهادت مى‌‌دهم که تو و عمو و برادرت کسانى هستید که با خدا با جان‌هایتان معامله کردید.»
امام هادی (ع) در فراز دیگری از این دعا، از شک‌کننده درباره ولایت امام علی (ع) به عنوان روی‌گردان از دین یاد کرده و آورده است: «شهادت مى‌‌دهم اى امیرمؤمنان که شک کننده درباره تو به رسول امین ایمان نیاورده و اینکه روى گرداننده از ولایت تو به ولایت غیر، معاندانه روى گردان از دین است، دین میانه‌‌اى که پروردگار جهانیان براى ما پسندیده و آن را روز غدیر به ولایت تو کامل نموده است.»
چه خوب است فرصت دهه ولایت را غنیمت دانسته و در آستانه عید سعید غدیر خم، با زیارت غدیریه امام هادی (ع) که در بین مردم ناشناخته مانده است، انس بیشتری گرفته و با جایگاه امامت و ولایت بیشتر آشنا شویم.
با توجه به دوران حصر امام هادی (ع) در سامرا شیعیان چگونه با حضرت ارتباط داشتند؟
از آنجا که دوران زیادی از امامت حضرت در سامرا و در حصر بودند، امکان ملاقات و ارتباط با حضرت بسیار سخت بود و لذا به لطف فعالیتهای علمی که از زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) شروع شده بود، جامعه شیعه به کتاب‌های متعددی دسترسی داشت که در زمان امام رضا (ع) نشر پیدا کرده بود. اولین جوامع حدیثی ما در زمان امام رضا (ع) بسط و گسترش پیدا کرد و می‌بینیم که شیعه احتیاج ندارد مرتب و به صورت منظم در زمان امام هادی (ع) به ایشان مراجعه کنند و به عبارتی دیگر شیعه برای دوران غیبت در حال تربیت و آماده شدن است.
لذا مسأله تربیت استاد – شاگردی در دوران امام قوت بیشتری گرفت و دیگر رسیدگی به امور و پاسخگویی به سوالات مردم از طریق نمایندگان، وکلا و شاگردان خاص حضرت انجام می‌گرفت.
یکی از موضوعاتی که در دوران امام شکل گرفت بحث شبکه وکالت بود، ضرورت تشکیل این شبکه چه بود؟
اقدام دیگر امام هادی (ع) شکل دهی یک سلسله از فقها و عالمان دینی به عنوان شبکه وکالت بود، البته این موضوع پیش از آن نیز وجود داشت اما حضرت آن را تقویت می‌کنند و در جامعه رشد می‌دهند تا هر کسی در هر نقطه‌ای از جهان اسلام بتواند از طریق این شبکه با علم صحیح و منبع علم صحیح که امام (ع) است، ارتباط برقرار کند. با این روش مردم به رجوع به عالمان دینی تشویق شدند. به این معنا که فرد در هر نقطه دورافتاده که دسترسی به امام معصوم ندارد، می‌تواند به عالمی که مورد تایید اوست رجوع کند و پاسخ پرسش‌های خود را جویا شود.
اگر تاریخ شیعه را بررسی کنیم، خواهیم یافت از زمان امام هادی (ع) حضور امام بسیار کم رنگ شده است و حتی ارتباط مردم و حتی وکلا با امام خیلی کم است و در زمان امام حسن عسگری (ع) مراجعین به وکلا مراجعه می‌کنند و در زمان غیبت صغری جامعه آهسته آهسته آماده می‌شوند برای غیبت کبری.
حضرت شاگردان بسیاری را تربیت کردهاند و در نقاط مختلف کشور فرستاده‌اند بطوریکه شیخ طوسی 185 شاگرد را از امام هادی (ع) نام می‌برد. یکی از آنها حضرت عبدالعظیم حسنی است که با مهاجرت به ری، جریان تشیع منطقه مرکزی ایران را تحت تاثیر معارف خود قرار می‌دهند.
اگر تاریخ شیعه را بررسی کنیم، خواهیم یافت از زمان امام هادی (ع) حضور امام بسیار کم رنگ شده است و حتی ارتباط مردم و حتی وکلا با امام خیلی کم است و در زمان امام حسن عسگری (ع) مراجعین به وکلا مراجعه می‌کنند و در زمان غیبت صغری جامعه آهسته آهسته آماده می‌شوند برای غیبت کبری امام عصر روحی ارواحنا فده که نه امامی حاضر است و نه وکیلی، در این برهه علما و مراجع معظم تقلید نایب امام عصر (عج) پاسخگوی سوالات و شبهات مردم هستند.
به چه جهت احادیث و روایات حضرت دارای اهمیت ویژه ای است؟
علت اهمیت احادیث و روایات حضرت در چند نکته است، اول اینکه؛ امام هادی (ع) از آنجا که متأخر از بقیه امامان است و اگر کسی روایتی را نقل می‌کند با فاصله زمانی کمی نقل می‌کند دارای اهمیت بیشتری است، بطوریکه شیخ کلینی متوفی سال 329 هجری است، مرحوم کلینی دوران غیبت صغری را درک کرده و این بدان معناست که فاصله‌اش با امام هادی (ع) تنها با یک واسطه است بر خلاف فاصله‌ای که با امام صادق (ع) با 4 واسطه دارد. این کوتاهی واسطه بین نویسنده کتاب با امام اهمیت بالایی را رقم می‌زند.
دوم اینکه نشر حدیث در زمان امام هادی (ع) به صورت مکاتبه و نامه نگاری بود و ثبت روایات از طریق همین نامه‌ها انجام می‌گرفت در نتیجه نقل به معنا در این احادیث کمتر است. این توضیح شاید مناسب باشد که امام هادی شرایط سختی در ارتباط با اصحاب خود داشتند لذا شبکه وکالت را با 4 وکیل و نایب اصلی در قم، کوفه، مدائن و حجاز فعال کردند و این وکلا خودشان در مناطق تحت نظر خود نمایندگان امین و متعهد را انتخاب کردند تا پاسخگوی سوالات مردم باشند و این نمایندگان در بخش‌های مورد اشراف خود نمایندگان خود را معرفی کردند تا مردم با اطمینان بیشتر جواب سوالات خود را دریافت کنند. با راه اندازی این شبکه وکالت مردم کم کم با نبود امام و دوران غیبت آشنا شدند بطوریکه این سیستم به مدت 50 سال از زمان شهادت امام جواد (ع) پایه ریزی شد تا در زمان غیبت امام زمان (عج) شیعه دچار شوک و تردید نشود.
چگونه می‌توانیم سیره و سجایای اخلاقی امام را در جامعه امروز خود بکار ببندیم؟
دوران امام هادی (ع) شباهت‌های زیادی با عصر کنونی دارد، ما امروز با 3 قشر مسلمان سر و کار داریم، گروهی که در مسیر حق و صراط مستقیم حرکت می‌کنند، عدهای که پیش روی می‌کنند و عدهای که از امام خود عقب افتاده‌اند.
کسانیکه امروز به عنوان تکفیری شیعیان را می‌کشند و نواصب شده‌اند، کسانیکه از درون شیعه غالی شده‌اند و تکفیری‌های شیعه هستند و دارند با اسم شیعه به شیعه ضربه می‌زنند و از سوی دیگر برخی شیعیان دارند خودمان را تکفیر می‌کنند مثل غالیان و فرقه سازی می‌کنند.
در زمان امام هادی (ع) این جریان‌ها و نحله‌های انحرافی وجود داشت و حضرت برای مقابله با آنان معارف اصیل را رونمایی کرد، جایگاه بر حق امامت و شیعه را در جامعه اسلامی تبیین کردند که نمونه آن در ادعیه نورانی «جامعه کبیره» و «غدیریه» کاملا مشهود است.
حضرت در برابر جریان‌های انحرافی نه برخورد سلبی کردند، نه برخورد انفعالی و نه منفعل شدند، بلکه معارف را نشر دادند، شبهات جامعه را پاسخ دادند و در راستای هدایت امت اسلامی بحث هدایتگری، روشنگری و تبلیغ معارف اسلامی را تا آخر انجام دادند.
چرا امروز جامعه اسلامی شناخت و معرفت بالایی نسبت به امام هادی (ع) ندارد؟ علت مظلومیت امام چیست؟
ما معتقدیم همه ائمه معصومین علیهاالسلام مظلوم هستند و ائمه (ع) متاخر ما مظلومیت خاصی دارند یعنی اگر نبود ملجاء نورانی امام رضا (ع) در ایران شاید کسی امام کاظم (ع) و امام جواد (ع) و ائمه بعد از ایشان را نمی‌شناخت، به برکت امام هشتم است که جهان اسلام به ویژه شیعیان پدر و فرزند بزرگوار ایشان را می‌شناسند و نسبت به فرزندان آن بزرگواران ارادت دارند.
ما به عنوان مروجین دین و معارف اسلامی در جامعه، خطبا، وعاظ، مداحان و حتی رسانه‌ها آنطور که باید به وظایف خود در معرفی ائمه متاخر تلاش شایسته‌ای انجام نداده‌ایم، ما همه امام علی (ع) و امام حسین (ع) را از کودکی می‌شناسیم و این در حالیست که تربیت کنندگان باید توجه داشته باشند که کُلُّهُم نورٌ واحِدٌ و همه ائمه نور هستند و امام باقر (ع) با امام هادی (ع) فرقی ندارند و همینطور سایر ائمه، لذا باید نسبت به معرفی و تببین شخصیت ائمه معصومین علیهاالسلام از دوران کودکی شکل گیرد، البته ممکن است افراد از روی علاقه فردی نسبت به امامی مانند حضرت علی (ع) یا امام حسین (ع) ارادت ویژه و بیشتری داشته باشند ولی در کل همه نور واحدی هستند.
علت دیگر غریبی و مظلومیت امام هادی (ع) و امام حسن عسگری (ع) آنست که به جهت آماده سازی جامعه اسلامی برای عصر غیبت حضور کمتری به صورت مستقیم در میان مردم داشتند و باعث شد مردم کمتر با این حضرات تعامل داشته باشند.
غربت و سایه مظلومیت سامرا از گذشته وجود داشته است، بطوریکه در دورانی که شیعه در کربلا و نجف حضور داشتند و باعث آبادانی این دو شهر بودند، سامرا مظلوم و فاقد جمعیت شیعه بود، بطوریکه به صورت سنتی هم شیعیان کمتر به زیارت امامین عسگریین (ع) مشرف می‌شدند.
این وظیفه تک تک ما است که نسبت به همه ائمه اطهار علیهم‌السلام معرفت بیشتری را کسب کنیم و هر چه بیشتر و بهتر سیره علمی و عملی این بزرگواران را در جامعه به کار ببندیم.
یکی از رسالتهای «کربوبلا» اطلاعرسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاههای مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کربوبلا» نخواهد بود.
