س: اگر بخواهیم بر اساس اقتضائات قرون اولیه اسلامی جنگ روانی را تعریف کنیم مفهوم جنگ روانی در آن دوران چگونه خواهد بود؟

در ابتدا باید بگویم که جنگ روانی به اندازه حیات اجتماعی انسان قدمت دارد از این رو می‌شود گفت که از ابتدای زمانی که زندگی اجتماعی بشر وجود داشت عملیات روانی هم وجود داشت. رجزخوانی‌هایی که جهت تخریب روحیه طرف مقابل صورت می‌گرفت یک جنگ روانی بود. تضعیف توان و روحیه طرف مقابل به منظور غلبه نظامی همواره می‌تواند جنگ روانی فرض شود و این در صدر اسلام هم بود.

در گذشته، جنگ روانی بدون جمع­‌بندی و تعریف علمی انجام می‌شد و منصرف در جنگ نظامی محسوب می‌شد. در واقع برای منکوب ساختنِ دشمن یک عملیات تمام عیار انجام می‌گرفت که شامل همه توان لشکریان اعم از توان نظامی و روانی بود. ولی در برهه فعلی عملیات روانی به حدی گسترش پیدا کرده که در برخی موارد عملیات روانی را انجام می‌دهند تا اصلا جنگ نظامی به وقوع نپیوندد. تا مجبور نباشند هزینه جنگ نظامی را بپردازند و خسارت‌های جنگ را تحمل کنند.

در آن دوران جهت تقویت قوای خودی و تضعیف قوای دشمن اقداماتی می‌کردند که گاهی در نهایت با جنگ سخت و نظامی توأم می‌شد و گاهی هم همراه فتح بدون جنگ سخت بود؛ مثلا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در جریان فتح مکه دستور می‌دهد آتش زیادی را روشن کنند و سپاه اسلام چندین برابر احساس شود تا بلکه مشرکین زودتر کوتاه بیایند.

برای ابن‌عباس سردار سپاه امام حسن مجتبی (ع) ابتدا مقداری طلا فرستادند و گفتند این پیش­ پرداخت است، منتظر مقدار بسیار بسیار بیشتر باش. کافی­ست از سپاه امام مجتبی (ع) بیرون بروی. این، هم «تطمیع» است و هم «قطره چکانی رفتار کردن» است.

امان نامه‌ای که برای حضرت ابوالفضل (ع) آوردند نیز از همین تکنیک‌ها بود. هم عنصر «تطمیع» را در خود داشت و هم «تفرقه» و نیز «تمجید مغرضانه».

س: همانطوری که اشاره کردید امروزه جنگ روانی دارای اجزا و روش‌های بسیاری مختلفی است که در حقیقت از یک پیشینه بسیاری دیرینه‌ای برخوردار است. اگر بخواهیم به جنگ روانی در مقطع صدر اسلام به صورت دقیق بپردازیم شامل چه عناصری است؟ و عملیات روانی بنی‌امیه علیه رسول گرامی اسلام (ص) و اهل‌بیت علیهم‌السلام در چه مولفه‌های خود را نشان می‌داد؟

در یک نگاه کلان باید گفت که عملیات روانی دارای آیتم‌های بسیاری است. دارای تاکتیک‌هایی­ست که بر اساس مطالعات مختلفی که روی انسان و حتی حیوان صورت گرفته است به دست آمده است. جنگ روانی امروزه به صورت کاملا علمی مورد توجه قرار می‌گیرد و رسانه‌ها به عنوان‌های اهرم‌های تاثیرگذار در خدمت آن قرار می‌گیرند. اگر بخواهیم اهداف و شگردهای مختلف جنگ روانی بنی‌امیه را با توجه به مقتضیات آن دوره تبیین کنیم می‌توانیم بگوییم:

«اقدامات تبلیغی که بنی‌امیه انجام می‌داد تا خود را بر حق و مخالفین خود را ناحق جلوه دهد» عبارت بود از بارزترین جلوه‌های جنگ روانی بنی‌امیه علیه اهل‌بیت (ع). بدین معنا که بنی‌امیه از آن‌جا که جز خاندان‌هایی بودند که تا زمان فتح مکه به دست رسول گرامی اسلام ایمان نیاورده بودند، از این رو برای پاک کردن این سابقه سیاه و نیز در مقابل برای زیر سوال بردن جایگاه، مقام معنوی و موقعیت بنی‌هاشم و به خصوص خاندان اهل‌بیت (ع) دست به هر کاری می‌زدند و به عبارتی هدف تخریب چهره امیرالمؤمنین علیه‌السلام و فرزندانش بود و برای رسیدن به این هدف، هر وسیله‌ای و ابزاری مشروع بود. یعنی از منظر آن‌ها هدف وسیله را توجیه می‌کرد.

متدهایی مثل برچسب زدن، تطمیع، شایعه‌پراکنی، تهدید، اهریمن‌سازی، تمجید مغرضانه، کلی‌گویی، اتهام‌های نابجا، بدنام سازی، نسبت دادن دروغ‌های بزرگ، انسانیت‌زدایی، تحمیق، پیشگویی فاجعه آمیز، قطره چکانی رفتار کردن، بهره‌گیری از جاذبه جنسی، ماساژ پیام، تفرقه، ایجاد رعب و ترس، مغالطه و غیره از سرفصل­‌های عملیات روانی است که جهان شدیدا روی این‌­ها در حال تحقیق است و تقریبا همه این‌ها را در اقدامات بنی‌امیه می‌بینیم.

مثلا برای ابن‌عباس سردار سپاه امام حسن مجتبی (ع) ابتدا مقداری طلا فرستادند و گفتند این پیش­ پرداخت است، منتظر مقدار بسیار بسیار بیشتر باش. کافی­ست از سپاه امام مجتبی (ع) بیرون بروی. این، هم «تطمیع» است و هم «قطره چکانی رفتار کردن» است.

امان نامه‌ای که برای حضرت ابوالفضل (ع) آوردند نیز از همین تکنیک‌ها بود. هم عنصر «تطمیع» را در خود داشت و هم «تفرقه» و نیز «تمجید مغرضانه».

ادله دقیقی وجود دارد که معاویه از سلاح «تحمیق» بهره زیادی برد. او بود که می‌گفت از لشکری که فرق جمل و ناقه را [یعنی فرق شتر نر و ماده را] نمی‌داند در جنگ با علی (ع) استفاده خواهم کرد. چهارشنبه نماز جمعه خواندنش در مسیر جنگ روانی بود. او توده طرف­داران خود را نادان می‌خواست تا راحت­تر بتواند بر آنان حق را باطل و باطل را حق جلوه دهد و جمله معروف: «إِعرف الحق، تعرف أهله» نیز از اهل‌بیت (ع) در خنثی سازی همین دسیسه بنی‌امیه است.

در توصیف حجم جنگ روانی بنی‌امیه، همین حکایت مشهور بس، که بعد از شهادت حضرت علی (ع) در مسجد افرادی شنیدند که ایشان در مسجد کشته شده است. با تعجب سوال کردند مگر علی (ع) هم نماز می‌خواند؟ این نشان می‌دهد بنی‌امیه این‌­قدر تبلیغات مسموم کرده بودند که علی (ع) که خلیفه مسلمین بود را به عنوان کسی که نماز نمی‌خواند برای مردم جا بیاندازند. طوری که وقتی ایشان در محراب نماز و عبادت شهید می‌شود خیلی تعجب می‌کنند که ایشان نماز هم می‌خواند.

یا مثلا افراد مهمی را اجیر می‌کردند تا در نقاط مختلف خطبه خوانده و علیه اهل‌بیت (ع) صحبت کنند. آن موقع وسایل جمعی هم نبود و وقتی کسی خطابه‌ای می‌خواند مردم عادی آن را به عنوان سند معمولا می‌پذیرفتند. بنابراین افرادی که شهره و معروف بودند و در جایگاه مرجع اجتماعی بودند حکومت به آن‌ها پول می‌داد تا آن‌ها علیه خاندان علوی صحبت کنند. این روش را بنی‌امیه سعی کرد به بهترین شکل ممکن استفاده کند.