به گزارش کرب و بلا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل میبدی در سخنان خود پیرامون جایگاه و اهمیت بررسی تحلیلی و عقلانی واقعه عاشورا به منظور تببین و درک صحیح جامعه نسبت به هدف اباعبدالله‌الحسین (ع) سخن گفت که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
فاضل میبدی در ابتدای سخنان خود با تأکید بر ضرورت تبیین شرایط و زمینه‌های پیش آمدن این واقعه، گفت: عموماً داستان‌های صبح عاشورا تا ظهر این روز را بیان می‌کنیم و تا دو روز پس از این واقعه را نیز برای مردم به صورت حماسه می گوییم، اما به چرایی و زیرساخت‌های قبل از وقوع این واقعه کم‌تر اشاره و توجه داریم.
وی با بیان اینکه واقعه عظیم عاشورا را می‌توان از دو منظر احساسی و عاطفی، یا عقلانی و تحلیلی نگریست، گفت: آن چیزی که الان جامعه ما در ارتباط با امام حسین دنبال می‌کند، بیشتر ناظر بر بعد احساسی و عاطفی این ماجرا است. از صدا و سیما گرفته تا بسیاری از علما، روحانیون، وعاظ، مداح‌ها و ... همگی برای این بسیج می‌شوند که احساسات را در رابطه با جریان عاشورا و امام حسین (ع) تحریک کنند.
حجت‌الاسلام فاضل میبدی با اشاره به اینکه با تأکید و تمرکز صرف بر بعد احساسی واقعه عاشورا، ابعاد عقلانی این رخ‌داد عظیم کم‌تر آشکار می‌شود، اظهار کرد: اینکه تأکید صرف بر احساسات، تا چه اندازه خوب یا تا چه اندازه بد است، بحث دیگری است اما در مجموع به این شکلی که ما پیش می‌رویم و احساسات را تحریک می‌کنیم، کم‌تر افکار متوجه حقائق خواهند شد.
وی به پرسشی اساسی پیرامون تحلیل واقعه عاشورا اشاره کرد و گفت: با بررسی بعد عقلانی و تحلیلی واقعه عاشورا این سوال پیش می آید که حقیقت و عقلانیت جریان امام حسین (ع) و عاشورا چه بوده است ؟ این رخ‌داد چه زمینه‌ها و پیش زمینه‌های قبلی داشته و پس از این واقعه چه اتفاق دیگری و به چه دلایلی رخ داده است؟ برخی از متفکرین دهه‌های اخیر، سعی کردند به این پرسش‌ها پاسخ دهند که هریک از منظر خود به این موضوع نگریسته‌اند؛ مثلاً مرحوم دکتر شریعتی یکی از متفکران و اندیشمندان چهار یا پنج دهه اخیر بود که بیشتر از بعد حماسه به این واقعه پرداخت و نگاه ایشان مبتنی بر تحریک احساسات بود.
همچینین مرحوم آیت الله صالحی نجف آبادی از دیگر اندیشمندانی بود که به موضوع واقعه عاشورا پرداخت. نگاه مرحوم صالحی نجف‌آبادی، عمدتاً از زاویه تاریخی و تحلیلی بود.
دکتر عبدالکریم سروش، اندیشمند دیگری است که در نوشته‌ها و سخنان خود تلاش کرده است تابرخی از زوایای واقعه عاشورا را بررسی و تحلیل کند و به جز این افراد، کسان دیگری نیز هستند که از منظر احساسی و عاطفی یا عقلائی به واقعه عاشورا پرداخته‌اند.
در فرمایش امام علی (ع)، فقر، دین را ناقص می‌کند. بنابراین از یک جامعه فقیر نمی توان دینداری را انتظار داشت و دعوت به دینداری مردمی که دغدغه نان دارند، بی‌معنا است.
در هر صورت نکته مهم این است که واقعه عاشورا، یکی از رخ‌دادهای مهم و کلیدی و بی نظیر در تاریخ اسلام است و شاید در کم‌تر مقطع دیگری ازتاریخ، رویدادی به این گستردگی و اهمیت بالا رخ داده باشد.
حجت‌الاسلام فاضل میبدی با بیان اینکه حقایق پنهان عاشورا، توسط افراد و حکومت‌ها دست‌خوش تحریف قرار گرفته است، توضیح داد: این تحریف به اشکال گوناگون و در طول تاریخ توسط افراد گوناگون، گاه به دست حکومت‌ها اتفاق افتاده که این واقعه رابه نفع خودشان مصادره کنند یا به واسطه جهالت و نادانی برخی از مردم تحریف شده است.
وی با بیان اینکه بخشی از این تحریف‌ها توسط مبلغان و مداحانی که خواسته یا ناخواسته به دنبال قلب واقعیت عاشورا بودند، نیز انجام گرفته است، ادامه داد: به‌هرحال تحلیل واقعه عاشورا و درک حقائق آن با یک دیدگاه عقلانی به‌طوری‌که جزو فرهنگ توده‌های مردم شود آن طور که باید و شاید محقق نشده است. البته ممکن است بخش خاصی از مردم تاریخ را مطالعه کنند و حقائق ماجرا را جست و جو کنند یا با مطالعه پس و پیش این واقعه آن را تحلیل کنند، اما عامه مردم داستان را بیشتر از منظر عاطفی می‌نگرند.
ایستادگی عقلانیت در برابر جهالت
به اعتقاد این کارشناس دینی، عزاداری اباعبدالله (ع) و تعظیم شعائر کاری پسندیده است، به شرط آنکه این تعظیم شعائر به معرفی و درک صحیح حقایق عاشورا بیانجامد. تعظیم شعائر هیچگاه در اسلام هدف نیست بلکه وسیله است.
وی بیان کرد: اگر جریان امام حسین (ع) را به عنوان یک نماد و سمبل نگاه کنیم گریه کردن، بخشش گناه، شفاعت کردن و ... نماد و سمبل حرکت دینی امام حسین (ع) نیست بلکه می‌توان گفت حرکت امام حسین (ع)، نماد و سمبل ایستادگی و مبارزه با ظلم و جور و همچنین نمایان‌گر مبارزه عقل با جهل است.
حجت الا‌سلام فاضل میبدی، با اشاره به ضرورت توجه به پیام امام حسین (ع) در پرداختن به حرکت ایشان گفت: با نگاهی به سخنان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) هدف ایستادگی در مقابل ظلم و جهل، به روشنی یافت می‌شود. بنابراین اگر با هزینه‌های گزاف برای برپایی عزاداری امام حسین، تبلیغ و معرفی واقعه عاشورا و برگزاری مراسم اربعین عقل بر جهل برتری نداشته باشد، یعنی نتوانسته‌ایم در خصوص هدف امام حسین (ع) روشن‌گری کنیم و هدف حرکت ایشان را تروجی کنیم.
امام حسین (ع) در مقابل ظلم ساختاری که به مراتب از ظلم موضعی بدتر است، ایستادگی کرد. اگر ظلم ساختاری در جامعه ایجاد شود، فساد در جامعه به سنت بدل خواهد شد
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه سایه افکندن جهل و ظلم بر سر کشورهایی که مدعی پرچمداری امام حسین (ع) و گرامیداشت حرکت ایشان هستند زیبنده نیست، ادامه داد: اگرچه نام اباعبدالله‌الحسین (ع) با عزاداری و تحریک احساسات برجسته می‌ماند و امری مطلوب است، اما عزاداری و ذکر و نام این امام بزرگوار در کشور یا کشورهایی که مسئله کرامت انسانی در آن‌ها مطرح نیست و ظلم و نادانی نهادینه است، تصویر جالبی از این حرکت به نمایش نخواهد گذاشت. بنابراین در جوامعی که پیرو و علاقه مند به سیدالشهدا (ع) هستند باید کرامت انسانی مشخصه بارز آن جوامع باشد.
وی با یادآوری داستانی از دفتر پنجم مثنوی معنوی مولوی، گریه بدون عقلانیت بر حرکت امام حسین (ع) را نادرست خواند و گفت: داستان مولوی که به شهر حلب رفت مثالی از گریه بدون عقلانیت بر عاشورا و امام حسین است. او می‌بیند که مردم این شهر در روز عاشورا مشغول عزاداری و گریه هستند و از آنان پرسید برای چه گریه می کنید. آنان پاسخ گفتند برای حسین نوه پیامبر 800 سال پیش از آن روز در صحرای کربلا به شهادت رسیده است، عزاداری می‌کنند و می‌گریند. هنگامی که او پرسید ایشان برای چه کشته شده است مردم پاسخ گفتند تا ظلم نباشد و روزگار از سیاهی خارج شود. اما مولانا با دیدن روزگار سیاه و تحت سلطه ظلم آن مردم، به آنان خطاب می‌کند؛ باید بر حال و روز خودتان و بر دیانت خرابتان گریه کنید زیرا آن کسی که روح سلطانی داشت از قفس جسته است اما الان شما همچنان در روزگار سیاه خود غوطه‌ور هستید. بنابراین اگر تعظیم شعائر حسینی در روزگار امروز اثری در مبارزه با ظلم و جهل نداشته باشد، بی ارزش خواهد بود.
ایستادگی در برابر ظلم ساختاری و جهل
حجت‌الاسلام فاضل میبدی با اشاره به تأکید امام حسین مبنی بر مبارزه با ظلم و جهل به عنوان دو نکته مهم برای رهایی جامعه از تباهی گفت: حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) در روزی‌که حرکت خود را از مدینه به سوی کربلا را آغاز کردند نامه‌ای را به برادرشان محمد بن حنفیه نوشتند و در این نامه به طور مفصل موضع رسمی و هدف خود را از این حرکت اعلام کردند. حضرت با بیان نکاتی مهم، موضع صریح خودشان و جایگاه کسی و چیزی را که قصد دارند در مقابلش بأیستند را مشخص کردند. ایشان در این نامه بر مبارزه با ظلم و جهل به عنوان دو نکته مهم در رهایی جامعه از تباهی اشاره کردند.
وی ادامه داد: امام حسین (ع) در مقابل ظلم ساختاری که به مراتب از ظلم موضعی بدتر است، ایستادگی کرد. اگر ظلم ساختاری در جامعه ایجاد شود، فساد در جامعه به سنت بدل خواهد شد و نمونه‌های این امر را در جامعه می‌توان مشاهده کرد. مثلاً چرا همان حساسیتی که فرضاً بر روی بند تار موی بانوان یا بر روی موسیقی وجود دارد بر روی فساد مالی جامعه نیست؟ زیرا دست اندازی به اموال عمومی و رانت و فساد اقتصادی به یک سنت بدل شده است. اما بی حجابی عده ای، که از جنس ظلم‌های موضعی است، نهادینه شده است. گاهی در جامعه ممکن است ظلم موضعی اتفاق بیفتد اما آن چه که امام حسین (ع) در مقابل آن ایستاد ظلمی ساختاری بود.
استیثار ثروت جامعه
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه یزید و حکومتهای فاسد پیش از او، ثروت جامعه را به یک قشر خاص و محدود، یعنی خانواده حکومت اختصاص دادند، گفت: حکومت‌هایی نظیر حکومت یزید ثروت جامعه را به نفع خود استیثار کردند. در ادبیات عرب دو کلمه «ایثار» و «استیثار» وجود دارد که هر دو از واژه «اثر» ریشه می‌گیرد؛ ایثار یعنی کسی که منافع جامعه را بر منافع خودش مقدم میشمارد . در برابر این کلمه کلمه استیثار است که در ریشه استفعال معنایی متقابل ایثار دارد و بدین معناست که فرد منافع خودش را بر منافع جامعه مقدم می شمارد. امام حسین (ع) در نامه مذکور خطاب به محمد حنفی می‌فرماید که یزید ثروت جامعه را استیثار کرده است.
وی ادامه داد: اگر حکومتی ایثار کرد، می‌ماند و اگر استیثار کرد، نخواهد ماند و اگر حکومتی منافع کلان ملی را دید و منافع خودش را فدای منافع عمومی کرد ماندنی است و اگر حکومتی منافع خودش را بر منافع جامعه ارجح بداند، سقوط خواهد کرد. این‌چنین حکومتهای ظالم و فاسدی که زمینه فقر زیاد می‌کنند، به هر میزان که مسجد و محراب بسازند در نهایت ساقط می‌شوند.
امام حسین (ع) موقعی که می خواهد پیام خودش را در مبارزه با یزید بن معاویه اعلام کنند، می‌فرمایند این افراد یعنی معاویه و یزید سنت خدا را زیر پا گذاشتند و فساد را در جامعه نمایان کردند.
حجت‌الاسلام فاضل میبدی با اشاره به نامه حضرت علی (ع) خطاب به محمد حنفیه، به آسیب‌های فقر اشاره کرد و گفت: حضرت علی (ع) خطاب به فرزندشان محمد حنفیه سفارش کردند ای فرزند! من از تهیدستی بر تو هراسناکم، ازفقر به خدا پناه ببر که همانا فقر دین انسان را ناقص و عقل را سرگردان می‌کند و عامل دشمنی است.
وی به بیان نخستین اثر فقر در کلام امام علی (ع) اشاره کرد و گفت: در فرمایش امام علی (ع)، فقر، دین را ناقص می‌کند. بنابراین از یک جامعه فقیر نمی توان دینداری را انتظار داشت و دعوت به دینداری مردمی که دغدغه نان دارند، بی‌معنا است.
این محقق حوزه دین ادامه داد: پیامبران هم که آورنده آیات بودند انفاق و صدقات و زکات رسیدگی به مردم را بیشتر از آیات مربوط به نماز مطرح کردند چرا که تا مشکلات مالی مردم حل تشود انتظار از مردم برای عبادت انتظار بیهوده ای است. حال ممکن است کسی فقر اختیاری داشته باشد و بگوید که من می خواهم زندگی کنم و خدا را این طور عبادت کند. اشکالی ندارد ولی قاعده کلی این است که «وانقصت الدین» یعنی فقر دین را ناقص می‌کند.
فاضل میبدی با اشاره به عبارت «وانقصت العقل» دیگر اثر وضعی فقر را در کلام امیرالمؤمونین (ع) از میان بردن عقل دانست و گفت: به بیان عربی فقر مدهشا العقل. واژه «مدهش» به معنای مدهوش کردن و از کار انداختن است و بنابراین، هنگامی‌که فقر در جامعه نهادینه شود، عقل از میان می‌رود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از اثرات وضعی فقر این است که جامعه را به شورش و دشمنی وا می‌دارد. این موضوع در نهج البلاغه نیز به طور کامل اشاره شده است.
میبدی در پایان تاکید کرد:امام حسین علیه السلام موقعی که می خواهد پیام خودش را در مبارزه با یزید بن معاویه اعلام کنند، می‌فرمایند این افراد یعنی معاویه و یزید سنت خدا را زیر پا گذاشتند و فساد را در جامعه نمایان کردند. بنابراین می‌بینیم که توجه به ابعاد عقلانی واقعه عاشورا و تبیین آن‌ها می‌تواند در نجات جامعه امروز بسیار مفید و راهگشا باشد.
