به گزارش کرب‌و‌بلا، نشست «ضرورت‌ها و نتایج دانشنامه تخصصی امام حسین علیه‌السلام» با حضور دکتر حسن طارمی‌راد، مدیر علمی دانشنامه جهان اسلام و دکتر محمدرضا فخر روحانی، زبان‌شناس و استاد دانشگاه قم و نیز جمعی از دانشجویان و فعالان حوزه دینی برگزار شد.
در این نشست طارمی‌راد، ابعاد گسترده و جنبه‌های گوناگون امام حسین (ع) و قیام ایشان را زمینه‌ای مناسب برای خلق دانشنامه این حوزه ارزیابی کرد و افزود: به جرأت می‌توان گفت اقدامات امام حسین (ع) که نمود بارز آن در واقعه کربلا جلوه می‌کند، هم‌ارز ظهور دین مبین اسلام، گستره‌ای وسیع و در سطح جهانی داشته و به همان میزان تاریخ‌ساز بوده است.
وی افزود: محورهای بسیار زیادی حول دوران مختلف زندگی امام حسین (ع) از منش و رفتار کودکی ایشان، جوانی، معارضات با معاویه، مجموعه کنشگران عاشورا و یاران ایشان، فرزندان و همسران، پیامدها و رخدادهای بسیار زیادی را به دنبال داشته است؛ به طوری که در بسیاری از کتاب‌ها به حوادث پیش و پس از عاشورا پرداخته شده است و اتفاقات این واقعه که تاریخ را دست‌خوش تغییر مسیرهای جدی ساخته، مورد توجه قرار گرفته است.
ضرورت تدوین دانشنامه‌ها
طارمی‌راد با بیان این‌که دانشنامه جامع امام حسین (ع) می‌تواند پرسش‌های بسیاری راکه برای جوامع گوناگون در خصوص نهضت ایشان و به خصوص میان جوانان مطرح است به صورت صحیح پاسخ دهد، اظهار کرد: این دانشنامه تخصصی، ضمن آن‌که اقدامی اثرگذار برای توجه به نیاز پژوهشگران است می‌تواند پاسخی صحیح به نیاز جامعه جهانی امروزی برای شناخت ایشان ارائه دهد.
این پژوهشگر دینی، با اشاره به نقش دانشنامه‌های موضوعی در توسعه فهم عمومی و یادگیری اثرگذار عنوان کرد: از زمان‌های قدیم علاقه به این‌که مجموعه آن‌چه را که مورد نیاز بوده ارائه دهند وجود داشته و از دوره ارسطو در یونان تا علامه مجلسی در تشیع، هر یک به نحوی این نیاز را در حوزه خاصی پاسخ گفته‌اند، اما امروزه با توجه به گستردگی حوزه‌های گوناگون، امکان تولید دایره‌المعارف جامع، به معنای در برگیرندگی تمامی حوزه‌ها و علوم، که عالمانی چون ابن‌سینا نیز دانشنامه‌هایی را با همین نگاه تألیف کرده‌اند، ممکن نیست؛ چرا که علوم دست‌خوش گستردگی و توسعه بسیاری شده‌اند و در 50 ساله اخیر، نهضت تدوین دانشنامه‌های تخصصی به صورت موضوعی جریان یافته است.
اگر می‌خواهیم کاری ماندگار صورت بگیرد باید دانشنامه را با نگاهی همه‌شمول برای تمامی اقشار و افکار پیش برد.
طارمی‌راد، با تأکید بر ضرورت توجه به تدوین دانشنامه‌های جامع موضوعی در حوزه‌های مهم، به عنوان یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین قالب‌های ارائه دانش، اظهار کرد: کتاب‌های مرجع از نیازهای اولیه و بنیادین مطالعات به‌شمار می‌رود و صاحب‌نظران بی‌راه نگفته‌اند که ظرف تمدنی حکومت‌ها را دانشنامه‌ها و کتب مرجع ایجاد می‌کنند.
این پژوهشگر و مدرس دانشگاه افزود: غربی‌ها چندین دانشنامه را در حوزه‌های گوناگون و در حوزه اسلام گردآوری و تدوین کرده‌اند که به پرسش‌های گوناگون در این حوزه از منظر اَعلام غربی پاسخ گفته‌اند. در ایران هم البته بیش از تمامی کشورهای اسلامی به این موضوع پرداخته شده است و به خصوص در 30 ساله اخیر بیشترین تنوع و حجم از گردآوری دانشنامه‌های تخصصی صورت گرفته است.
فخر روحانی، ضمن اشاره به اهمیت والای تدوین این دانشنامه جامع، ضرورت بازشناسی امام سوم شیعیان را شناخته شدن تشیع از سوی جامعه جهانی به واسطه قیام ارزشمند ایشان عنوان کرد و گفت: اثرگذاری امام حسین (ع) به قدری در سطح جهان وسیع و عمیق بوده است که از قرن هجدهم به بعد شیعه را با عاشورا می‌شناسند و این موضوع افتخار بسیار بزرگی برای شیعه است.
این پژوهشگر دینی با ذکر این ضرورت که می‌بایست در حوزه مفهوم عمیق و اثرگذار تاریخ‌سازی همچون حسین‌بن‌علی (ع) دایره‌المعارفی درخور و شایسته شأن ایشان تدوین شود، تاکید کرد: برای تحقق دانشنامه‌ای در خور ارزش و اثرگذاری امام حسین (ع) باید از کارهایی که در حرمین شرفین در حال انجام است اطلاع حاصل شود و متقابلا آن‌ها نیز باید با یک تعامل دوسویه از این کارها مطلع باشند و برای تبیین فعالیت‌ها و احاطه جامعه به این حوزه، تیم‌های تحقیقاتی را به دیگر کشورها اعزام کنند که در همین راستا اخیرا گام‌هایی برای تدوین دانشنامه اربعین برداشته شده و کارهایی انجام شده است.
وی با بیان ضرورت برنامه‌ای برای طراحی دانشنامه جامع امام حسین (ع) حسب نیاز هر طیف از مخاطبان افزود: مسأله دانشنامه و اهمیت آن تا جایی است که حتی آکسفورد به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده دانشنامه‌های جهان، دایره‌المعارف مخصوص کودکان ارائه می‌کند، بنابراین دانشنامه‌ها و دایره‌المعارف‌ها، گستره‌ای وسیع از مخاطبان را در بر می‌گیرند، البته این امر به این معنا نیست که از بخشی از مفاهیم برای قشر خاصی از مخاطب غفلت شود اما باید متناسب با فهم و نیاز هر قشر خاصی ارائه شود.
دانشنامه امام حسین (ع) باید همه شمول و جامع باشد
استاد دانشگاه قم، با تأکید بر ضرورت همه‌شمولی بیان و زبان دایره‌المعارفی که بناست به ابعاد گوناگون امام حسین (ع) بپردازد، اظهار کرد: علاوه بر این‌که می‌بایست مطالب این دانشنامه جامع، ضمن غنا و بیان حق مطلب، سهل‌الفهم شود شاید چه‌بسا نیاز باشد که این دایره‌المعارف در چندین نسخه و متناسب با شرایط مخاطبان گوناگون تعریف شود تا نیازهای حوزه‌های گوناگون را پاسخ‌گو باشد.
می‌بایست در حوزه مفهوم عمیق و اثرگذار تاریخ‌سازی همچون حسین‌بن‌علی (ع) دایره‌المعارفی درخور و شایسته شأن ایشان تدوین شود.
این پژوهشگر حوزه امام حسین (ع) اهمیت توجه به نگاه فرا ملی و توجه به جامعه جهانی در تدوین این دانشنامه را راهبردی خواند و گفت: دایره‌المعارف امام حسین (ع) برای تحقق در برگیرندگی و اثرگذاری مطلوب و برخورداری از ویژگی‌ها و ابعاد مورد نیاز مخاطبان، می‌بایست هم در سطح ملی و هم در سطح ترجمه برای جامعه جهانی و در چند لایه مختلف ارائه شود.
وی تاکید کرد: برای این امر نباید در تدوین این دانشنامه نگاهی صرفا ایرانی ارائه شود و بایست با نگاهی جهانی به موضوع نگریست چراکه امام حسین (ع) امامی برای تمامی جامعه بشری بوده و هستند.
در ادامه طارمی‌راد، مهم‌ترین رکن دانشنامه جامع امام حسین (ع) را پژوهشهای زیرساختی و بنیادی دانست و گفت: برای تحقق اهداف جامع دانشنامه جامعه باید مطالعات زیرساختی با جدیت صورت بگیرد و ضمن جمع‌آوری داده‌های موجود، در حوزه‌های اساسی پژوهشهای ساختاری صورت بگیرد تا این دانشنامه نیازهای گسترده مطالعاتی جامعه در ابعاد گوناگون را پاسخ‌گو باشد.
وی با تأکید بر این‌که اقدام برای تحقق دانشنامه امام‌حسین (ع) باید با نگرشی جامعه‌محور صورت بگیرد، اظهار کرد: اگر می‌خواهیم کاری ماندگار صورت بگیرد باید دانشنامه را با نگاهی همه‌شمول برای تمامی اقشار و افکار پیش برد. مفاهیم این دانشنامه باید در فضای مجازی به عنوان یک منبع اطلاعاتی نقل شود. این کار حداقل نیازمند مطالعات 4 ساله برای فعالیت‌های بنیادی و زیرساختی است.
مدیر علمی دانشنامه جهان اسلام، دانشنامه جامع امام حسین (ع) را مستلزم گزینش رویکرد جامع و راه میانه دانست و افزود: پیشنهاد می‌کنم در طراحی اولیه، مخاطب عام‌تر در نظر گرفته شود و با کار علمی و با نوگامان علمی آغاز شود و در گام‌های بعدی، مخاطبان تخصصی و علمی‌تر این دانشنامه در نظر گرفته شوند تا افراد با علاقه‌های مطالعاتی گوناگون، به این دانشنامه مراجعه کنند و بتوانند به قدر نیاز و شناخت خودشان از این منبع دانشی بهره ببرند.
ادبیات عاشورا و مرثیه سرایی
مدیر علمی دانشنامه علمی جهان اسلام به گستره ادبیات عاشورا به عنوان دست‌مایه اساسی شکل‌گیری دانشنامه جامع این حوزه اشاره کرد و گفت: در محور عاشورا، ادبیاتی گسترده از اشعار فاخر و مرثیه‌سرایی‌ها شکل گرفته است که این مرثیه‌ها از آغاز ولادت امام حسین (ع) تا پس از شهادت ایشان، زمینه‌ساز ایجاد اقیانوسی عظیم شامل سوگواری‌ها، مرثیه‌سرایی‌ها، آداب زیارت، زیارت‌نامه‌ها و اشعار شده است. این ادبیات منحصر به فرهنگ و زیست بوم شیعه نیست و گستره‌ای وسیع در کشورهای جهان یافته و نمود این اثرگذاری را می‌توان در فرهنگ و رسوم بسیاری از اقوام مشاهده کرد به طور مثال در ترینیداد هند مراسمی را با تصوری از آن‌چه که برای سالار شهیدان رخ داده است برگزار می‌کنند یا در همین یزد، مراسم برداشتن نخل انجام می‌شود.
وی با بیان این‌که نقاط درخشان و نمونه‌های برجسته‌ای از ادبیات فاخر در قالب اشعار و مرثیه‌سرایی‌ها در اقوام گوناگون غیر ایرانی و غیر عرب به مثابه گنجینه‌ای از ارادت و توجه به این فرهنگ به چشم می‌خورد، افزود: گستره و ابعاد قیام حسینی در پیام‌ها، منش و رفتار بزرگان و مصلحان جهانی از جمله گاندی ادامه یافته و قیام‌ها و نهضت‌های متعددی با تأسی از قیام سیدالشهدا (ع) از فردای روز شهادت ایشان در جای‌جای تاریخ شکل می‌گیرد که تمامی این عرصه‌ها، دست‌مایه بسیار خوبی برای تدوین این دانشنامه هستند.
فخر روحانی، امام حسین (ع) را منبع الهام‌بخش ادبیات دانست و گفت: امام حسین (ع) علاوه بر نقشی که در حوزه دین و قیامشان داشتند اثر بسیار ویژه‌ای در ادبیات داشتند؛ یکی از اساتید دانشگاه‌های عراق، ایشان را ملهم‌الشعرا، به معنای الهام‌بخش شاعران می‌دانند.
فخر روحانی با بیان این‌که مقتل‌خوانی و بیان مصائب ایشان مختص تشیع نیست، اظهار کرد: مسیحیان، زرتشتیان و چه بسا یهودیانی بودند که برای ایشان مقتل نوشته‌اند و این مقتل‌ها بارزه‌های حضور و تجلی حسین (ع) در تمامی آیین‌ها و ادیان جهان است.
وی ادامه داد: از این منابع که به وفور می‌توان مثال زد و می‌باید برای نوشتن دانشنامه‌ای جامع از این مقاتل استفاده کرد و همچنین باید به جریان امام حسین (ع) و نهضت ایشان در میان غیرمسلمانان توجهی ویژه داشت.
ترجمه و بازنشر مفاهیم این دانشنامه به دیگر زبان‌ها می‌بایست بر اساس نیاز مخاطبان و به گستردگی و در بر گیرندگی نسخه اصلی آن باشد.
پژوهشگر حوزه امام حسین (ع) غنا و گستردگی ادبیات حسینی و شعائر حسینی را در اقوام و فرهنگ‌های گوناگون یادآور شد و گفت: با توجه به این‌که ادبیات امام حسین (ع) حتی پیش از نهضت ایشان ایجاد شد، بنابراین می‌بایست برای شناخت بهتر ایشان، مراثی و اشعار این حوزه را نیز به طور جدی مورد توجه قرار داد. حجم گسترده‌ای از اشعار و مرثیه‌ها ارائه شده که گردآوری تمامی آن‌ها صرفا در توان امام حسین (ع) است و برای ادای حق مطلب در حوزه ادبیات این عرصه، باید یک دایره‌المعارف مجزا و به همین گستردگی صرفا در حوزه قیام ایشان و ادبیات حول این موضوع شکل بگیرد.
فخر روحانی، با بیان این‌که زیارت‌نامه‌ها و اشعار و مراثی، اقیانوس عظیمی را ایجاد کرده‌اند که احصا و گردآوری آن‌ها عزمی جهانی را طلب می‌کند، خاطرنشان کرد: مراثی پیرامون این امام عزیز به قدری وسیع و عظیم است که نیازمند اقدامی اساسی است و به همان میزانی که گردآوری این دانشنامه ضروری و حیاتی است، گردآوری دایره‌المعارف جامعی در حوزه ادبیات جامع ایشان ضروری به نظر می‌رسد زیرا عظمت این عرصه نه صرفا بخشی از یک دایره‌المعارف، که می‌تواند به وسعت آن باشد.
لزوم تخصصی بودن دانشنامه امام حسین (ع)
طارمی‌راد، نسبت به نقش‌آفرینی و حضور نسل جوان نسبت به فعالیت در عرصه پژوهش‌ها و فعالیت‌های دینی ابراز خرسندی کرد و افزود: چنین فعالیت‌های ارزشمندی که در مسیر دین صورت می‌گیرد، حاکی از اندیشه‌مند بودن، ذوق و انگیزه توأم با شناخت جوانان فعال در این عرصه است و صمیمانه امیدوارم هدف مقدس، دورنما و راهبردهایی که برای این اقدام پیش‌بینی شده است به نتیجه مطلوب برسد.
طارمی‌راد در خصوص واژه تخصص در این دانشنامه گفت: در وصف تخصص دو نگاه می‌توان داشت، نخست آن‌که این دانشنامه صرفا درباره امام حسین (ع) است و درباره شخص دیگری نیست که بر مبنای این تعبیر، دانشنامه امام حسین (ع) کفایت می‌کند، اما مقصود اصلی این دانشنامه معطوف به تخصص و توجه به مخاطب اهل مطالعه و تخصصی‌تر است، در این صورت اقدام زیربنایی و کار ساختاری در خصوص این دانشنامه امری اجتناب‌ناپذیر است و باید به ابعاد گوناگون آن از جمله پژوهش، توجه شود.
وی دانشنامه جامع امام حسین (ع) را دارای نقطه آغازی از مخاطبان با فهم مطالعاتی و نقطه اوج محققان و پژوهشگران ارزیابی کرد و گفت: این دانشنامه تخصصی با جامعیت و در بر گیرندگی خود می‌تواند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را در بر بگیرد و در نقطه آغاز، به تامین خواست‌های مخاطبانی با نگاه مطالعاتی تا محققان و پژوهشگرانی باشد که به صورت تخصصی به دنبال بهره‌مندی از داده‌های این دانشنامه هستند.
فخر روحانی نیز در ادامه، با بیان این‌که برای کارکردی شدن این دایره‌المعارف می‌بایست بر روی مؤسسات و مراکزی که به امام حسین (ع) می‌پردازند توجه و با آن‌ها تعامل برقرار شود، افزود: همچنین زبان این دایره‌المعارف باید یک زبان فاخر و درخور شأن این دایره‌المعارف باشد، چراکه موضوعی بسیار مهم را محوریت خود قرار داده است و مسلما نباید از یک زبان نازل بهره برده باشد تا بتواند جاذبه لازم را برای مخاطب ایجاد کند.
وی ادامه داد: البته این بدان معنا نیست که باید از زبان ثقیل بهره برد، بلکه فاخر بودن این زبان باید مخاطبی را که به طور جدی به دنبال این موضوع است جلب کند. این توجه در حوزه ترجمه به دیگر زبان‌ها نیز صدق می‌کند و باید به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد.
فخر روحانی با تاکید بر این‌که ترجمه و بازنشر مفاهیم این دانشنامه به دیگر زبان‌ها می‌بایست بر اساس نیاز مخاطبان و به گستردگی و در بر گیرندگی نسخه اصلی آن باشد، افزود: هنگامی که از یک متن، ترجمه‌ای ارائه می‌شود می‌تواند برداشت‌ها و بهره‌برداری‌های گوناگون را در پی داشته باشد. کاربردی کردن مطالب مرتبط با حوزه واقعه عاشورا هم می‌تواند شادی‌آفرین و نیز تبیین‌کننده چالش‌ها باشد.
وی خاطرنشان کرد: توجه به ترجمه منشوروار پژوهشی در همین راستاست و بیان می‌کند این نگاه که از یک متن، صرفا یک نوع ترجمه وجود دارد ولاغیر، درست نیست و امروزه از یک متن و ترجمه مشخص، بر اساس نیاز هر طیف از مخاطبان می‌توان ترجمه‌های متنوعی ارائه کرد.
علاقه‌‌مندان می‌‌توانند جهت مشاهده گزارش رونمایی این دانشنامه از زبان مدیر آن اینجا (رونمایی از اولین دانشنامه اینترنتی امام حسین (ع) در گردهمایی مجمع دوستداران امام حسین (ع)) ، جهت مطالعه صحبت‌‌های دکتر فخر روحانی اینجا (رویکرد دانشنامه جامع امام حسین (ع) جهانی و همه شمول باشد) و جهت مطالعه صحبت‌‌های دکتر حسن طارمی راد اینجا (پژوهشهای زیرساختی، اساسی‌‌ترین رکن دانشنامه تخصصی امام حسین (ع) قرار گیرد) را کلیک کنند.
فایل صوتی کامل این برنامه را می‌توانید از اینجا دانلود کنید.
