^{میرزا محمدعلی «صائب تبریزی» از بزرگان شعر و ادب است که سبک ادبی طرز تازه (هندی یا اصفهانی) شیوه اوست.}

^{صائب‌ ـ این شاعر شیعی ـ «در حدود سال 1000 ه.ش در تبریز زاده شد»[1]. تاریخ صحیح درگذشت او سال 1086 بلکه 1087[2] است و در اصفهان به خاک آرمید.}

^{او در یک جمله «تبریزی المولد و اصفهانی الموطن و المدفن» بود.}

^{دیوانش بارها چاپ شده ولی کامل‌ترینش در شش مجلد و به همت صائب‌شناس مطرح، استاد محمد قهرمان منتشر شده است[3]. ضمنا کتاب «مجموعه اشعار ولایی و آیینی صائب تبریزی» به همت جواد هاشمی «تربت» به سبب موضوع مذهب و اشعار نویافته‌اش از آثار قابل توجه پیرامون صائب در دو سه سال اخیر است.}

^{چند سالی است که دهم تیر را روز صائب تبریزی نام نهاده‌اند و ماجرای این نام‌گذاری در کتاب مذکور یعنی «مجموعه اشعار ولایی و آیینی صائب تبریزی» به تفصیل آمده است.}

^{این متن که به بهانه روز صائب فراهم آمده، مروری است بر دو غزل از این قله‌نشین سبک هندی (هم‌وزن و هم‌قافیه و هم‌ردیف) و یک غزل عاشورایی از استاد علی انسانی که به اقتفای او سروده شده است.}

^{انسانی از شاعران و ذاکران مطرح روزگار ماست که «دل سنگ آب شد» و «گلاب و گل» نام دو مجموعه شعری ایشان است. بد نیست بدانیم، ایشان اثری هم با نام «یک عمر» دارند که شامل گزیده غزلیات صائب تبریزی و استقبال‌های صائب از حافظ است.}

^{ضمنا این که صائب در یک وزن و با یک ردیف و قافیه، سرودن دو یا سه غزل را تجربه می‌کند، امری معمول است و نیز نکته آخر این که وزن سه شعر مورد نظر، همگی «فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن» است.}

^{اینک سه غزل:}

^{صائب تبریزی (1)}

^{گر صفای حرم کعبه ز زمزم باشد[4]}

^{زمزم کعبه دل، دیده پُر نم باشد}

^{تا نبندی ز سخن لب، نشود دل گویا}

^{نطق عیسی، ثمر روزه مریم باشد}

^{دست حرص از دل سودازدگان کوتاه است}

^{دانه سوخته از مور مسلم باشد}

^{برگ عیش از چمن سبز فلک چشم مدار}

^{که گلش کاسه دریوزه شبنم باشد}

^{چون سبک‌دست تواند به جهان افشاندن؟}

^{دست هرکس به ته سنگ ز خاتم باشد}

^{همه دانند که مطلب ز دعا آمین است}

^{زلف اگر بر خط شب‌رنگ مقدم باشد}

^{می‌خلد در دل مغرور مرا چون سوزن}

^{بخیه زخمم اگر رشته مریم باشد}

^{«صائب»! آنان که به گفتار سرآمد شده‌اند}

^{خصم خود را نپسندند که ملزم باشد}

^{صائب تبریزی (2)}

^{نقد روشن‌گهران در گره غم باشد[5]}

^{سور این طایفه در حلقه ماتم باشد}

^{تلخی عیش بُوَد لازم ارباب صفا}

^{کعبه را آب ز شورابه زمزم باشد}

^{کی به فردوس دهد چهره گندم‌گون را؟}

^{هر که در سلسله نسبت آدم باشد}

^{نیستند اهل تجرد پسر مادر خویش}

^{عیسی آن نیست که دل‌بسته مریم باشد}

^{خون ما چیست که عشق تو بُوَد تشنه او؟}

^{چشم خورشید چرا در پی شبنم باشد؟}

^{خوابِ آن چشم، رباینده‌تر از بیداری است}

^{پشت شمشیر بتان، تیزتر از دم باشد}

^{هرکه را می‌نگری مرکز پرگار غم است}

^{کیست در دایره چرخ، مسلم باشد؟}

^{هنرش جوهر شمشیر زبان‌ها گردد}

^{هر که چون تیغ در این معرکه، ابکم باشد}

^{وعده غنچه‌دهانان گرهی بر باد است}

^{گرهی نیست در این رشته که محکم باشد}

^{«صائب»! آنان که ز انصاف، مؤدب شده‌اند}

^{خصم خود را نپسندند که ملزم باشد}

^{علی انسانی}

^{روشن آن چشم که در سوگ تو پُر نم باشد[6]}

^{دل‌ربا، نرگس این باغ به شبنم باشد}

^{تا بدانند کجا بزم عزای تو به پاست}

^{دود آه دل عشاق تو پرچم باشد}

^{دل، حسینیه؛ نفس، نوحه؛ تپش، سینه‌زنی است}

^{دم بگیریم که عمر همه این دم باشد}

^{به خدای حرم و کعبه قسم! ای حُجاج!}

^{هر که مُحرم به محرم شده، مَحرم باشد}

^{آن که دارد غم عشق تو ندارد غم هیچ}

^{که نشاط دل عالم، همه زین غم باشد}

^{خانه تنگِ دلم نیست شبی بی‌مهمان}

^{لحظه‌ای نیست که دل بی غم و ماتم باشد}

^{مطلع «صائب تبریز» به یادم آمد}

^{آن که در طرز[7] خود استاد مسلم باشد:}

^{«گر صفای حرم کعبه به[8] زمزم باشد}

^{زمزم اهل صفا دیده پُر نم باشد»}

برای مشاهده مجموعه اشعار صائب تبریزی در سایت کرب‌وبلا اینجا و برای مشاهده مجموعه اشعار علی انسانی اینجا را کلیک کنید. همچنین می‌توانید برای مشاهده بیش از 6500 شعر عاشورایی از بیش از 1100 شاعر به بخش اشعار سایت کرب و بلا مراجعه کنید. 

^{[1]. برگزیده اشعار صائب و دیگرشعرای معروف سبک هندی، ص 12.}

^{[2]. این تحقیق مبسوط مذکور به صورت مقاله‌ای جداگانه با عنوان «سال درگذشت صائب تبریزی» در مجله کتابچه (ش 23، مرداد 93، ص 124 ـ 140) منتشر شده است.}

^{[3]. البته این مجموعه، جلد هفتمی هم با عنوان «راه‌نمای دیوان صائب تبریزی» دارد که به کوشش کبری عزیزیان منتشر شده است.}

^{[4]. دیوان صائب تبریزی، ج 4، ص 1665.}

^{[5]. دیوان صائب تبریزی، ج 4، ص 1666.}

^{[6]. دل سنگ آب شد، ص 214 ـ 215.}

^{[7]. طرز به معنای شیوه و روش و سبک است ولی این‌جا نقش ایهام‌گونه‌ای نیز دارد؛ چرا که برخی مانند استاد محمد قهرمان، سبک هندی یا اصفهانی را «طرز تازه» نامیده‌اند.}

^{[8]. حرف اضافه «به» در اصل، «ز» بوده که ذوق ادبی استاد، آن را تغییر داده است.}