موسم اربعین، میعادگاه میلیون‌ها انسان عاشق است که زینب‌وار و جابرگونه با پای پیاده به عشق حبیب از بارگاه شاه نجف به قتلگاه سیدالشهداء عازم می‌شوند و با دیدن گنبد بارگاه ثارالله، ندای «لبیک یا حسین (ع)» شان به عرش اعلی می‌رسد و مانند جابر نجوای «حبیبی حسین (ع)» را سر می‌دهند.
سفر کربلا در طول تاریخ همیشه با سختی و دشواری همراه بوده و اوج این سختی را می‌توان در پیاده‌روی زوار اربعین ارباب دید. عاشقانی که با کمترین امکانات رفاهی تمام سختی راه را بر خود تحمل می‌کنند تا به معشوق برسند.
این عشق است که دلهای عاشق را بدون توجه به وعده‌های مسئولان در فراهم کردن امکانات، منقلب می‌کند و به مرکز ثقل هستی می‌کشاند.
زائرانی که شرف حضور در کربلای معلی را در ایام اربعین پیدا کردند از کمبود امکانات و تلاش‌های مسئولان کشوری و لشکری سخنان بسیار گفتند.
سازمان حج و زیارت به عنوان یکی از اصلی‌ترین متولیان اعزام، اسکان و تأمین تغذیه زوار، در سازماندهی اعزام‌ها عملکرد قابل قبولی را از خود بر جای گذاشت.
به همین دلیل به دفتر سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت رفتیم تا پس از پایان موسم اربعین و جمع‌بندی فعالیت‌های این سازمان، عملکرد سازمان حج و زیارت را از زبان معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بشنویم.
بخش اول این مصاحبه را در زیر می‌خوانید:
* آقای اوحدی لطفاً مختصری درباره اقدامات سازمان حج و زیارت در زمینه سازماندهی سفر زائران ایرانی به کربلا در ایام اربعین را بفرمایید.
اوحدی: اربعین امسال با توجه به آسیب‌شناسی اربعین سال گذشته انجام شد، جلسات متعددی با حضور 26 دستگاه ذی‌ربط در طول یک سال گذشته تشکیل شد و اقدامات بسیار خوبی در حوزه توسعه زیرساخت‌ها صورت گرفت با توجه به اینکه سال گذشته دولت عراق اعلام کرده بود زائران باید با ویزا تردد کنند لذا یکی از محورهای جدی ما بحث فراهم کردن امکانات مورد نیاز در مرزهای کشور برای تردد انبوه زائر با داشتن ویزا بود. یکی از مهمترین گلوگاه‌های ویزا گیت‌های ورودی و خروجی گذرنامه بود.
افزایش 100 گیت گذرنامه در ایران و 54 گیت دوطرفه در عراق
در مرز مهران، شملچه و چزابه سازمان راهداری وزارت راه و شهرسازی کار بسیار ارزشمندی را انجام دادند و با هماهنگی نیروی انتظامی حدود صد گیت در مرز مهران راه‌اندازی شد. بیش از 40 گیت گذرنامه و مرز شلمچه و در مرز چزابه هم به همین گونه راه‌اندازی می‌شد.
در مرز عراق در سال گذشته فقط 10 گیت گذرنامه وجود داشت و اگر امسال ما در ایران صد گیت داشتیم و در عراق 10 گیت، قطعاً به مشکلات اساسی برمی‌خوردیم و حتی ایستایی زائران حادثه‌ساز هم می‌شد. لذا سازمان حج و زیارت در جلسات آسیب‌شناسی و برنامه‌ریزی اربعین 94، مسئولیت ایجاد زیرساخت‌ها را در مرزهای سه‌گانه عهده‌دار شد.
به همین منظور 54 گیت دوطرفه که در مجموع 108 مسیر بود، ایجاد شد در مرز چزابه 40 گیت در سمت عراق با سرمایه‌گذاری سازمان حج و زیارت ایجاد شد و در مرز شلمچه با سرمایه‌گذاری منطقه آزاد اروند نیز 40 گیت ایجاد شد.
بنابراین صد گیت در مرز ایران و 54 گیت دو طرفه در عراق ایجاد شد و باعث شد تا ما آن مشکلات را در مرزها نداشته باشیم و اگر این زیرساخت انجام نمی‌شد می‌توانست تبدیل به یک معضل اساسی شود.
*نقش سازمانی سازمان حج و زیارت در ستاد اربعین چگونه بود؟
اوحدی: در مرز مهران، چزابه و شلمچه در حوزه توسعه زیرساخت‌ها، جاده‌ها، روشنایی جاده راه‌های دسترسی به مرز کارهای بزرگی انجام شد و با توجه به اینکه وزارت کشور مسئولیت ستاد مرکزی اربعین را عهده‌دار شد لذا جلسات با همان انسجام قبل در وزارت کشور برگزار شد و انصافاً همه دستگاه‌ها و با همه توانشان حضور جدی داشتند و امسال هم شاهد حماسه باشکوهی در اربعین بودیم.
سازمان حج، دبیر اجرایی ستاد اربعین ایران و عراق
در مجموع مسئولیت کمیته‌های اعزام، اسکان و تغذیه با سازمان حج و زیارت بود. در استان‌های مرزی ما بر اساس مصوبه ستاد مرکزی اربعین، استاندار به عنوان رئیس ستاد اربعین منصوب شد، فرمانده سپاه ناحیه به عنوان جانشین ستاد و سازمان حج و زیارت به عنوان دبیر اجرایی ستاد تعیین شد.
در داخل عراق نیز ستاد اربعین تشکیل شد که ریاست آن بر عهده سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد بود، جانشین ستاد اربعین، ستاد بازسازی عتبات و دبیر اجرائی مانند ایران دفتر نمایندگی سازمان حج و زیارت در عراق شد.
هماهنگی‌های بسیار خوبی در داخل کشور و داخلی عراق انجام شد و در حوزه اعزام، راه‌اندازی سامانه سماح توسط سازمان حج و زیارت قابلیت‌ها و کارآمدی خود را تماماً نشان داد و اگر برای سال آینده بخواهیم برنامه‌ریزی کنیم، تنها راه ساماندهی و نظم‌دهی زائران همین سامانه سماح است.
صدور ویزا برای یک میلیون و 460 هزار زائر ایرانی
* آخرین آماری که از تعداد ویزاهای صادر شده و خروج بدون ویزای زائران دارید را لطفاً ارائه کنید.
اوحدی: امسال از حدود یک میلیون و 460 هزار زائری که رسماً ویزا گرفته و با دریافت ویزا مشرف شدند، حدود یک میلیون زائر در سامانه سماح و از طریق کارگزاران سازمان حج و زیارت ویزای خود را اخذ کردند و حدود 400 هزار زائر که 38 درصد تمام زائران می‌شود از دفاتر دیگر اقدام به اخذ ویزا کردند.
پیشنهاد سازمان حج و زیارت به مقامات عراق این بود که 15 دفتر را وزارت امور خارجه عراق در داخل کشور و در شهرهایی که ما می‌گوییم راه‌اندازی کند و نهایتاً 11 دفتر به جز 4 کنسولگری بزرگ عراق در ایران که در شهرهای تهران، مشهد، کرمانشاه و خوزستان بود، راه‌اندازی شد. قرار بود سازمان حج و زیارت این دفاتر را تجهیز کند و نیروی انسانی و امکانات را در اختیار این دفاتر قرار دهد که سازمان حج و زیارت تمام 11 دفتر جدیدالاحداث عراقی را تجهیز و حتی امکانات رفاهی این دفاتر را هم تأمین کرد.
اگر چه این دفاتر مقداری با تأخیر راه‌اندازی شد ولی کمک بسیار بزرگی بود و اگر این دفاتر نبود ما به این عدد ویزا نمی‌رسیدیم.
* آمار امسال در قیاس با آمار سال گذشته چه تغییراتی را داشته است؟
اوحدی: سال گذشته به دلیل لغو روادید از 5 صفر، آمار دقیقی نداریم. در مجموع سال گذشته در یک میلیون و 600 هزار نفر به عتبات مشرف شدند ولی آمار دقیقی نداریم اما امسال یک میلیون و 460 هزار نفر رسمی ویزا گرفتند و امسال به هیچ عنوان لغو روادید نداشتیم.
امسال اصلا لغو روادید نداشتیم
* آیا امسال لغو روادید در مرز صورت گرفت؟
اوحدی: امسال برای مدت 2 روز به دلیل تراکم جمعیتی که در مرز مهران صورت گرفت و تعدادی اتباع خارجی افغانستانی هم در مرزها حضور پیدا کرده بودند و برای رعایت امنیت زائرانی که در آنجا تجمع پیدا کرده بودند مرز باز شد و زائران توانستند بدون ویزا از مرز خارج شوند که قطعاً مورد تأیید نیروی انتظامی، مسئولین مرزبانی و دولت عراق نبود.
به هر حال ما وقتی با دولت عراق تعهدی می‌کنیم باید به آن عمل کنیم. پیشنهاد ما برای سال آینده این است که اگر قرار است باز هم شرط صدور ویزا باشد، باید از 2 تا 3 ماه قبل از موسم اربعین مراحل صدور ویزا آغاز شود. این ویزا باید به اسم ویزای اربعین باشد، تاریخ ورود و خروج و مرز خروجی نیز مشخص شود.
سامانه سماح امسال نشان داد که این قابلیت را دارد از طریق سامانه سماح، صدور ویزا، تاریخ ورود و خروج و ارتباط دو سویه با زائر از طریق شماره تلفن همراه ثبت شده، امکانپذیر است.
یکی دیگر از کارهایی که برای سال آینده باید انجام شود این است که باید زائران میان مرزها تقسیم‌بندی شوند تا شاهد این تراکم ناموزون در مرزها نباشیم.
مشکلات بازگشت زائران ناشی از عدم مدیریت در ورود به کشور بود
* در زمان بازگشت زائران مشکلاتی در خصوص کمبود وسایل نقلیه عمومی داشتند. چرا تدبیری در این خصوص اندیشیده نشده بود؟
اوحدی: اگر ما نتوانیم ورود و خروج زائران به مرزها را مدیریت و تعریف کنیم نمی‌توانیم برنامه‌های دیگرمان را به خوبی انجام دهیم و در برگزاری آنها نیز به مشکل برمی‌خوریم.
یکی دیگر از مشکلات تعداد موکب‌هایی است که در مرزها مستقر می‌شوند امسال 160 موکب در مرز شلمچه و همین تعداد هم در مرز چزابه مستقر بودند در صورتی که تعداد خروجی زائران اربعین از این دو مرز به نصف زائرانی که از مرز مهران تردد می‌کند هم نبود این بیانگر این است که باید امکانات ما در مرز مهران افزایش می‌یافت یا تعداد زائران را در دو مرز دیگر تقسیم می‌کردیم.
حمل‌ونقل زائران در زمان برگشت بسیار مهم است. گاهی پیش می‌آمد در زمانی اتوبوس بود ولی زائر نبود و در زمان‌هایی هم زائران زیادی در مرز بودند ولی اتوبوس نبود.
تنها راه مدیریت سفر زائران اربعین، سامانه سماح است
لذا ما باید بتوانیم در قالب سامانه سماح که تنها راه مدیریت ورود و خروج زائر در مبادی ورودی کشور است برنامه‌ریزی کنیم.
* از ماهها قبل اعلام شده بود که فعالیت‌های عمرانی زیادی در مرزها در حال انجام است آیا این فعالیت‌ها به سرانجام رسید؟
اوحدی: در مرز مهران و ایلام کارهای عمرانی اساسی صورت گرفت ولی اگر حتی یک پلی هم می‌زدند نمی‌توانستند این حجم انبوه زائر را برطرف کنند زیرا عمده مشکل ما حمل‌ونقل بود. کل ناوگان حمل‌ونقل کشور 20 هزار اتوبوس دارد و یک میلیون زائر فقط از مرز مهران وارد کشور شد که 35 درصد آنها با خودروی شخصی خود آمده بودند. ما باید چقدر اتوبوس بیاوریم تا این مقدار زائر را جابجا کنند؟
اما باید در حوزه زیرساخت‌ها باز هم آسیب‌شناسی کنیم. اما جای تقدیر و تشکر دارد که در استان‌های ایلام و خوزستان کارهای بسیار خوبی در زمینه فعالیت‌های عمرانی انجام شد. سال گذشته مسیر جزابه - بستان تردد می‌کردید مشکلات عدیده‌ای برای زوار پیش می‌آمد و یا در سال گذشته در شلمچه روشنایی نداشتیم که الحمدالله امسال هر دو مشکل مرتفع شد.
در مجموع امسال شرایط بسیار خوبی بود.
توزیع 100 هزار غذا بین زائران در راه مانده
وقتی تراکم جمعیت را دارید و امکانات حمل‌ونقل را ندارید باید اسکان و تغذیه زائران را نیز فراهم کنید. وقتی بین مهران و ایلام با تراکم جمعیت مواجه شدیم توانستیم 100 هزار غذا را در مهران بسته‌بندی کنیم و با کمک هلی‌کوپترهای سپاه به زائران برسانیم.
جا دارد از تمام دستگاه‌ها قدردانی کنیم به خصوص سپاه پاسداران که هم در داخل ایران و هم در عراق نقش کلیدی داشت.
* سامانه سماح از اسفند ماه سال گذشته آغاز به کار کرد اما تا نزدیک موسم استقبال نشد به نظر شما برای سال آینده از چه زمانی باید سامانه آغاز به کار کند؟
اوحدی: ما اگر از اوایل تیر ماه سامانه را تقویت کنیم زائران می‌توانند با خیال راحت ثبت‌نام کنند و باید صدور ویزاها زودتر شروع شود. هماهنگی بخش ویزا یکی از نقاط ضعفی بود که امسال با آن مواجه بودیم. سیاست صدور ویزا باید سه ماه قبل از موسم اربعین بسته شود.
در اینجا باید از مردم عراق قدردانی ویژه کرد که آنچه داشتند را در طبق اخلاص به زائران ارائه می‌کردند. شما در داخل کشور عراق نمی‌بینید زائری را که از خدمات ویژه اربعین داخل عراق شکایت کند. به این دلیل که معتقدند این خدمات ایثار مردم است.
در واقع باید گفتمان را بین زائران خود ایجاد کنیم که موکب‌هایی که در مرزها مستقر است مردمی است و هر آنچه دارند را در طبق اخلاص گذاشته‌اند و باید بان شکر باز کرد.
* زائران ایرانی برای خدماتی که مردم عراق و یا موکب‌های مردمی ارائه می‌کردند شکایتی نداشتند ولی برای اجرایی شدن وعده‌های مسئولین شکایات بسیار داشتند.
اوحدی: ما باید ظرفیت کشور را در نظر بگیریم ما اگر موضوع تردد و حضور زائران را در زمان رفت و برگشت مدیریت نکنیم همین مشکل را داریم زیرا امکانات کشور برای برگشت انبوه 2 میلیون زائر در یک زمان مشخص قطعاً پاسخگو نیست ضمن اینکه ما ظرفیت‌های دیگری داریم که برای اربعین سال آینده باید از آنها استفاده کنیم.
باید ضوابط ورود و خروج اتباع بیگانه در ایام اربعین مشخص شود
* زمانی که مرز باز شد تعدادی از اتباع خارجی از کشورمان خارج شدند و طبیعتاً بعد از اربعین هم وارد کشور شدند چه سازوکاری برای ورود و خروج این افراد اندیشیده شده بود؟
اوحدی: جمعیتی از زائران و محبان اهل بیت که افغانستانی هستند امسال به کربلا مشرف شدند و حتماً باید این موضوع را با دولت عراق هماهنگ کرد و تفاهم‌نامه‌ای به امضا برسد که شرایط و ضوابط ورود و خروج این زائران مشخص شود. سفر زائران افغانستانی که همه محب اهل بیت و قابل احترام هستند یک واقعیت است و ما نمی‌توانیم این حق را از این زائران عزیز بگیریم و باید برای این موضوع نیز سازوکاری اندیشیده شود.
امنیت مراسم پیاده‌روی، یکی از نقاط قوت اربعین امسال بود
* با توجه به برنامه‌ریزی‌های دشمن برای بر هم زدن امنیت این گردهمایی بزرگ، آیا تهدیدات یا اتفاقات امنیتی در این مراسم رخ داد؟
اوحدی: یکی از نقاط قوت و پررنگ امسال اربعین امنیت بسیار خوبی بود که ارتش و دولت عراق با همکاری جمهوری اسلامی ایران برقرار کردند. با توجه به جمعیت انبوه و سنگین زائرانی که در مسیر نجف تا کربلا بود و با توجه به پیروزی‌های اخیر ارتش عراق بر داعش، تأمین امنیت اربعین بسیار سخت بود و این امنیت خدا را شکر حفظ شد.
* اربعین امسال چه تأثیرات فرهنگی در جهان اسلام گذاشت؟
اوحدی: امسال و سال گذشته دیدیم که جمع زیادی از اهل سنت و اقلیت‌های مذهبی دیگر در اربعین حضور داشتند. امروز اربعین به عنوان یک واقعیت مطرح است سال‌های گذشته آمار چشمگیری برای پیاده‌روی اربعین نداشتیم.
در سال 91، 50 هزار نفر از ایران مشرف می‌شوند. سال 92، 25 هزار نفر و در سال 93 رشد چشمگیری داشت و یک میلیون و 600 هزار نفر و امسال نیز همان حدود زائر مشرف شدند.
اینها بیانگر این است که باید موضوع اربعین در دنیای اسلام مورد توجه باشد و همچنین دیگر مناصب هم از این موضوع استقبال کردند و باید در جهت توسعه صلح، توسعه ارزش‌های انسانی از آن استفاده شود.
*شگفت‌انگیزترین صحنه‌ای که در اربعین دیدید، چه بود؟
اوحدی: همانگونه که مقام معظم رهبری در سال گذشته فرمودند حماسه اربعین شبه اعجاز است، شما از این بالاتر می‌خواهید که بیش از 20 میلیون زائر با کمترین مشکل مشرف شوند. بزرگترین سفره عالم خلقت در ایام اربعین پهن شد سفره‌ای که طول این سفره از مرزهای کشور ما تا نجف و کربلا بود.
از نجف تا کربلا حدود 90 کیلومتر است که در این ایام شما یک وجب جای خالی نمی‌توانستید پیدا کنید و زائران سیدالشهداء (ع) با عزت و احترام تکریم شدند. این اقتصاد را چه کسی می‌تواند پاسخگو باشد در کدام بودجه دولتی این اقتصاد می‌تواند تأمین شود.
درمان زائر یکی دیگر از مسائل مهم است که 2 میلیون نفر زائر با پای پیاده با آن سرمای هوا هیچ مشکلی درمانی نداشتند.
ما باید این فرهنگ را در جامعه و در زندگی خودمان نهادینه کنیم.
