تأویلی از آیه «کهیعص» در ابتدای سوره مبارکه مریم در برخی احادیث مندرج در کتاب روایی امامیه، ارائه شده است که آن را با امام حسین (ع) و حادثه کربلا انطباق می‌دهد. در این مقاله تلاش شده است با بهره‌گیری از روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی سندی و متنی روایت حاوی این تأویل از آیه پرداخته شود تا با فهم کل روایت، مقایسه‌ای با مفاهیم بنیادین شیعه صورت پذیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به نقدهای جدی سندی؛ عدم ذکر روایت در کتب روایی و تفسیری معتبر و حضور افراد مجهول، ضعیف، غالی و کذاب در میان راویان و متنی؛ شش اشکال عمده به خصوص وارد ساختن نسبت‌های ناروا به امامین عسکری (ع) و مهدی (عج)، ضعف شدید آن اثبات شده و در نتیجه به این تأویل از آیه نمی‌توان اعتماد نمود.

موضوع دخالت کردن یا دخالت نکردن یزید در شهادت امام حسین (ع) و پدید آوردن واقعه کربلا از همان آغاز، محل اختلاف بود. تبرئه جستن یزید از قتل امام (ع) به این اختلاف دامن زد و در طول زمان، بر شدت آن افزوده شد. شماری از علمای سنی ضمن تایید نقش داشتن یزید در واقعه کربلا، او را به علت‌های متعدد مستوجب لعن و حتی تکفیر دانسته‌اند اما گروهی دیگر در دفاع از عقیده مشروعیت خلفا، او را از این اتهام مبرا کرده‌اند و ابن‌زیاد را عامل این واقعه دانسته‌اند. این پژوهش در پی آن است تا مسئولیت یزید را در پدید آمدن واقعه کربلا واکاوی کند.

با کند و کاو در منابع تراجم‌نگاری و کتاب‌شناسی‌ قرن‌های سوم و چهارم ‌هجری، درمی‌‌یابیم که کتاب «الفتوح» و نویسنده آن در جایگاه مناسبی قرار ندارند و پیرو آن، زندگی‌نامه ابن‌ اعثم کوفی؛ مشخصات واقعی، مذهب، آثار و سایر ابعاد زندگی وی، به‌طور دقیق شناسایی نشده‌است. برپایه بایستگی معرفی و شناخت هرچه بیشتر کتاب «الفتوح» و جستجو در شرح‌ حال نویسنده آن، پژوهش حاضر شکل گرفته است و باید گفت که «الفتوح» با توجه به تخصص نویسنده، تخصصی بودن کتاب و تناسب هندسی گزارش‌های تاریخی آن، اطمینان عرفی را برای خوانندگانش به ارمغان می‌آورد.

دیری است درباره محل شهادت امام حسین (ع) مقتلی زبانزد میان عوام شده که به گودال یا «گودال قتلگاه» شهرت یافته است. چنان‌چه منابع تاریخی و حدیثی متقدم و معتبر شهادت داده‌اند، شهادت امام حسین (ع) در مکانی غیر از آنچه امروزه در لسان عموم جای گرفته اتفاق افتاده است. بی‌گمان اعتقاد به چنین امری لوازم را به دنبال خواهد داشت و به نظر می‌رسد یکی از این لوازم، بُعد عاطفه است که منابع و مقاتل متأخر آن را به این عصر به ارمغان آورده‌اند. اختلاف تعابیر، وجود لغات غریب در روایات و پرداختن به احادیث ضعیف را می‌توان از جمله عواملی دانست که سبب شده چنین تعبیری وارد حوزه عاشورا شده و به تبع، منشأ اعتقادی بی‌پایه در میان عوام شود.

ابن‌اعثم قسمت متنابهی از کتاب الفتوح را به گزارش حادثه کربلا اختصاص داده است. قطع نظر از صحت و سقم روایت‌های او دراین باب، وسعت و تفصیل گزارش‌های ابن‌اعثم در خصوص واقعه کربلا، با توجه به تعلق او به قرن‌های سه و چهار هجری، قابل ملاحظه است.

با کنکاش در منابع تراجم نگاری و کتاب شناسی قرن‌های سوم و چهارم هجری، در می‌یابیم که کتاب «الفتوح» و نویسنده آن در جایگاه مناسبی قرار ندارند و پیرو آن، زندگی نامه ابن‌اعثم کوفی؛ مشخصات واقعی، مذهب، آثار و سایر ابعاد زندگی وی، به طور دقیق شناسایی نشده است.

در کوفه به گواه تاریخ بیش از 4000 نفر با مسلم بیعت کردند. اما از نکات مهم این است که چه کسانی با او بیعت کردند. از سران قبایل مهم و پرجمعیت کوفه آیا کسی با ایشان بیعت کرد؟ در ادامه به بررسی این موضوع در تاریخ می پردازیم.

در برخی کتب تاریخی آمده است که جنگ عاشورا به دلیل اختلاف برسر زنی شروع شده است و می‌گویند یزید به بانوى شوهرداری به نام ارینب علاقه‌مند شد و می‌خواست با او ازدواج کند. پدرش معاویه با حیله‌گری مقدماتى فراهم ساخت تا این زن را از شوهرش جدا کند حسین بن على (ع) از قضیه باخبر شد و در برابر این تصمیم زشت ایستاد و زن را به شوهرش بازگرداند. در صحت این نقل تاریخی اشکالات زیادی وجود دارد. در ضمن هیچ‌یک از منابع معتبر علت یا یکی از علت‌های نهضت کربلا، این جریان ذکر نشده است که یزید به جهت کینه‌ای که دراین‌باره از امام حسین داشت، با حضرت جنگ کرده باشد

گزارشی وجود دارد که سر امام حسین (ع) هنگام ورود اهل‌بیت به کوفه، بر سر نیزه آیه‌ای از قرآن را تلاوت فرمود. اما در مجلس یزید چنین گزارشی نداریم.