روز چهارم شعبان سال 26 هـ. ق علمدار کربلا، سقای نینوا، قمر بنی‌هاشم حضرت ابوالفضل العباس (ع)چشم به جهان گشود.[1]
پدر گرامی آن حضرت، مولای متقیان امیرمؤمنان علی (ع)و مادر بزرگوارشان فاطمه‌ی کلابیه ملقب به «ام‌البنین» بودند. پس از ولادت، قنداقه‌ی این مولود مبارک را به دست پدر گرامیشان امیرمؤمنان (ع)دادند.
امام با دیدن او، اشک در چشمان مبارکشان حلقه زد! طبق سنت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند؛ آنگاه از ام‌البنین پرسیدند: «نام او را چه نهاده‌اید؟» ایشان گفتند: «من در هیچ امری از شما پیشی نگرفته‌ام، هر نامی را که خود می‌پسندید برای او برگزینید». امیرمؤمنان (ع)فرمودند: «من این کودک را به نام عمویم، عباس می‌نامم».
کنیه‌ی حضرت عباس (ع)،ابوالفضل است؛ زیرا زندگانی آن حضرت سراسر فضیلت و برتری بوده است. مشهورترین القاب ایشان: قمر بنی‌هاشم، باب‌الحوائج، باب الحسین (ع)،سقا، عبد صالح، الحواسی (ایثار کننده)، صدیق و صاحب اللواء (پرچم‌دار) است.[2]
حضرت عباس (ع)خوش‌سیما و زیبارو بودند و به همین دلیل به قمر بنی‌هاشم ملقب شدند. قامتشان بلند و بازوهایی قوی داشتند و بر اسب که سوار می‌شدند، زانوی آن حضرت تا گردن اسب می‌رسید؛ مظهر جلال و جبروت کردگار بودند و در شجاعت و صفات بعد از امام حسن و امام حسین (ع)سرآمد اولاد امیرمؤمنان (ع)به شمار می‌رفتند.
امام صادق (ع)در زیارت‌نامه‌ی ایشان چنین می‌فرمایند:
«اشهد انک لم تهن و لم تنکل و انک مضیت علی بصیره من امرک؛ گواهی می‌دهم که تو لحظه‌ای از خود سستی نشان ندادی و برنگشتی، بلکه مشی تو بر ایمان و بصیرت در دین رقم خورده بود.»[3]
درجایی دیگر فرمودند: «عموی ما، حضرت عباس (ع)دارای بینشی ژرف و ایمانی استوار بود؛ در رکاب برادرش جهاد کرد و از آزمون الهی پیروز درآمد و با شهادت رحل زندگی برچید.»[4]
امام باقر (ع)درباره ایشان می‌فرمایند: وقتی قیامت برپا می‌شود، پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)به امیرمومنان علی (ع)می‌فرماید: «به فاطمه‌ام بگو برای شفاعت امت چه چیز را به پیشگاه خداوند عرضه می‌داری» حضرت علی (ع)پیام ایشان را می‌رساند و آن بانوی بزرگوار در پاسخ می‌فرمایند: «کفانا لاجل هذا المقام الیدان المقطوعتان من ابنی العباس؛ دو دست بریده پسرم عباس (ع)برای این مقام (شفاعت) کافی است.»[5]
حضرت عباس(ع) به عنوان نماد بصیرت دینی در تاریخ اسلام و تشیع الگوی کم نظیری هستند ، زیرا ایشان در سه برهه زمانی حکومت علوی(ع)، حاکمیت حسنی(ع) و قیام حسینی(ع) با تمام وجود در کنار امام عصرشان باقی ماندند.پیام حضرت ابوالفضل(ع)، بصیرت، ولایت‌مداری، جهاد، شهادت و دفاع از حریم حق و امامت است و ثابت کردند که پایمردی و جانفشانی تنها با زبان نیست بلکه باید از عمق جان در صحنه‌های حساس و سرنوشت‌ساز، تجلی پیدا کند و با جهاد و شهادت نشان داده شود.اوج بصیرت حضرت ابوالفضل(ع) در نهضت عاشورا و از فتنه های سخت اموی بود که ایشان علیرغم تهدیدها و تطمیع‌های دشمنان ومخالفان ، بعد از دریافت امان‌نامه ، با بصیرت از آن امتحان دشوار، سربلند بیرون آمدند و با تمام توان از حریم امامت و ولایت دفاع کردند.حلم، بصیرت و بینش دینی و علم حضرت عباس(ع) از نکات مغفول مانده شخصیت ایشان است که نیازمند تحقیق و تفحص بیشتری است .
