معصومین (ع) به هرکس به‌اندازه ظرفیت و در حد خودش جواب می‌دادند. مثال‌های زیادی ازاین‌گونه مسائل در روایات موجود است: در مقاله پیشین «زیارت عاشورا از اسرار تشیع» بیان کردیم که زیارت عاشورا اعتبار دارد و خدشه سندی نمی‌توان به آن گرفت.
«زراره بن اعین» که از اصحاب خاص امام باقر و امام صادق (ع)، جزو بزرگان شیعه است. زراره مسلما یکی از بزرگ‌ترین راویان شیعه است و در فضائل او، روایات متعددی از امام باقر و امام صادق (ع) داریم.
سه پاسخ متفاوت برای یک سؤال
زراره نقل می‌کند که نزد امام باقر (ع) نشسته بودم و سؤالی از حضرت پرسیدم حضرت جوابی به من دادند. درحالی‌که من آنجا نشسته بودم یکی از شیعیان عراق بر امام باقر (ع) وارد شد و از حضرت همان سؤال را کرد. حضرت برخلاف جوابی که به من دادند به او دادند، سپس نفر سومی که او نیز از شیعیان بود داخل شد و همان سؤال را پرسید و حضرت به گونه‌ی سومی جواب دادند. زراره می‌گوید سؤال کردم یابن رسول‌الله -فدای شما شوم- به یک سوال سه جواب دادید! حضرت فرمودند زراه، چنین جوابهایی که به شما دادیم حفظاً لَنا وَلَکُم (یَا زُرَارَهُ إِنَّ هَذَا خَیْرٌ لَنَا وأَبْقَى لَنَا ولَکُمْ) این برای حفظ ما و شماست.[1]
لعن زراره در مجلس عمومی!
در رجال کشی [2] نقل شده است که امام صادق (ع) در مجلسی عمومی نشسته بودند. شخصی سوالی کرد، حضرت فرمودند این حرف را چه کسی به تو زده است؟ او گفت«زراره». امام علیه السلام می‌فرمایند خدا لعنتش کند که حرف‌هایی را به ما نسبت می‌دهد. ولی بعد، امام دو پسر زراره را صدا می‌زنند و به آن‌ها می‌گویند به پدرتان سلام برسانید و در مورد حرفهای من، به پدرتان بگویید به خدا قسم جعفر بن محمد این حرف‌ها را برای حفظ او و آل اعین می‌زند.[3]
وفات زراره بدون شناخت وصی امام صادق(ع)
در مورد وفات زراره بن اعین نیز نقل‌شده است که او بعد از شهادت امام صادق علیه‌السلام امام بعد خود را نمی‌شناخت. زراره به پسرهایش می‌گوید بروید مدینه ببینید امام بعد از امام صادق کیست؟ فرزندان زراره دیر به خانه می‌رسند، به همین دلیل زراره لحظه مرگ قرآن را برمی‌دارد می‌گوید: خدایا تو شاهد باش این قرآن کتاب راستین تو است و من معتقد به این قرآن و ولی تو (هرکسی که باشد) هستم و از دنیا می‌رود.
شدت تقیه در زمان امام کاظم (ع)
او امام کاظم را درک نمی‌کند،[4] و فرزندانش که به مدینه رفته بودند به سبب آنکه امام کاظم (ع) از دست منصور دوانقی در تقیه بوده‌اند، یک هفته سرگردان بودند تا آنکه امام با شرایطی آن‌ها را درجایی مخفی دعوت می‌کنند و تلویحا به آن‌ها می‌گویند که بروید چون پدرتان از دنیا رفته است. این مسئله نشانگر شدت تقیه در آن زمان بوده است.
موضوع تقیه در زمان‌های مختلف، درجات متفاوت داشته است. اوج زمان تقیه را می‌توان در دوره‌ی امام کاظم علیه‌السلام دانست که شاهد سخت‌ترین اذیت‌ها نسبت به شیعیان از طبقه‌ی حاکم هستیم
همه شیعیان از زیارت عاشورا خبر نداشتند
بنابراین اوضاع این‌گونه نبوده که وقتی حضرت روایتی را می‌گفتند، بین همه‌ی شیعیان پخش شود. لذا در مورد زیارت عاشورا هم که از مسلمات شیعه است، این‌گونه نبوده که بین همه متداول باشد و همه‌ی شیعیان در زمان امامان از آن خبر داشته باشند. بلکه به‌صورت مخفیانه در بین برخی از شیعیان خاص سینه‌به‌سینه نقل می‌شده است. موضوع تقیه در زمان‌های مختلف، درجات متفاوت داشته است. اوج زمان تقیه را می‌توان در دوره‌ی امام کاظم علیه‌السلام دانست که شاهد سخت‌ترین اذیت‌ها نسبت به شیعیان از طبقه‌ی حاکم هستیم.
بیان مطالب سطح بالاتر پس از امام رضا
ولی از زمان امام رضا علیه‌السلام تا زمان امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، ائمه به‌تدریج مطالب سطح بالاتری را برای عموم جامعه بیان کنند و مطالبی که ائمه برای عوام مردم می‌گفتند سطح بالاتری از معارف اهل‌بیت را شامل می‌شد. برای مثال زیارت جامعه‌ی کبیره از امام هادی علیه‌السلام، یکی از مطالب خاص است که در این دوران نشر پیداکرده است.
منابع زیارت عاشورا
زیارت عاشورا در دو منبع اصلی و اولیه وارد شده است. یکی کتاب «کامل الزیارت»، از جعفر بن محمد بن قولویه (ابن قولویه) است. مدرک دیگر «مصباح المتهجد» شیخ طوسی است. هر دو از راویان ثقه در شیعه هستند و کتاب‌های آن‌ها مورد وثوق شیعه است.
در زمان تقیه اگر نمی‌تواند به زیارت برود یا به‌صورت علنی مجلس عزا برپا کند، حداقل کار این است که چون همدیگر را می‌بینند بگویند: اعظم الله اجورنا بمصاب الحسین وجعلنا و ایاکم من الطالبین بثاره
در هردوی این کتاب‌ها، سند به یکجا می‌رسد که به شرح زیر است:
خواندن زیارت عاشورا در حرم سیدالشهدا (ع)
محمد بن اسماعیل بن بزیع عن صالح بن عقبه عن ابیه عقبه بن سمعان عن ابیه جعفر (ع) از امام باقر (ع): «هرکسی امام حسین (ع) را در روز عاشورا زیارت کند و در نزد امام حسین (ع) درحالی‌که گریان است باقی بماند؛ خدا را ملاقات می‌کند به ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار جنگ غزوه و برای هر غزوه و هر حجی و هر عمره‌ای که ثوابش رسیده است همه آن‌ها را در کنار پیغمبر و ائمه (ع) انجام داده است» همچنین در کامل الزیارات گفته‌شده (الفی الف) یک‌میلیون، یعنی یک‌میلیون حج، یک‌میلیون عمره، یک‌میلیون جنگیدن درراه رسول خدا.
زیارت از راه دور
عقبه بن سمعان می‌گوید فدای شما شوم «فما لمن کان فی بعید البلاد و اقاصیه» کسی که درراه دور باشد امکان اینکه در روز عاشورا به کربلا برایش میسر نشود چه؟ حضرت می‌فرمایند اگر چنین باشد به صحرایی یا بالای بلندی در خانه‌اش (یعنی بالای پشت‌بام) برود. اول بگو بسم‌الله الرحمن الرحیم و سپس تکبیر بگو. برخی گفته‌اند که ده بار بگو و بعضی گفته‌اند صدبار بگو اینجا امام (ع) تعداد تکبیرها را مشخص نکرده‌اند ولی گفته‌اند تکبیر بگو.سپس به‌طرف حائر حسینی اشاره کند و سلام کند و اجتهاد و کوشش کند در این سلام دادن و دعا کردن و لعن کند قاتلین امام حسین (ع) را و بعد دو رکعت نماز بخواند «ثم لیندب الحسین و یبکیه و یامر من فی الدار ممن لا یتقیه بالبکاء علیه السلام و یقیم فی داره المصیبه باظهار الجزع علیه و لیعز بعضهم بعضا بمصابهم بالحسین علیه السلام!»[5] بعد گریه می‌کند سپس اگر از ا هل خانه تقیه ندارد امر کند در خانه‌اش مصیبت برپا کنند.
دو رکعت نماز همراه زیارت عاشورا
بعد از زیارت عاشورا مستحب است دو رکعت نماز بخوانند، البته بعضی معتقدند که این نماز را باید قبل از زیارت عاشورا خواند ولی اگر زیارت درحرم حسینی خوانده شود، باید نماز را بعد از زیارت عاشورا خواند اگرچه می‌توان رجائا یک نماز قبل و یک نماز بعد از زیارت عاشورا خواند.
تقاوت جزئی در دو نقل زیارت عاشورا
زیارت عاشورا در دو سند مشابه دست ما رسیده است که فقط یک تفاوت در یک قسمت باهم دارند.
در سند ابن قولویه در آخر زیارت عاشورا عبارت اللهم خص انت اول ظالم باللعن منی و ابدا به اولا ثم العن الثانی و الثالث و الرابع و الخ است ولی در سند شیخ طوسی بجای این قسمت آمده است: اللهم العن اعدا آل محمد صلی الله علیه و آله من الاولین و الاخرین الهم العن یزید و اباه و العن ابن زیاد و الخ.
درکتاب مصباح المتهجد( ص 777) همین زیارت عاشورا از فرد دیگری نقل‌شده است.در این روایت شخص زیارت را از امام صادق (ع) در حرم مطهر امیرالمؤمنین یاد گرفته است، به‌این‌ترتیب که زیارت عاشورا را می‌خواند بعد دو رکعت نماز بالاسر امیرالمؤمنین می‌خواند و سپس ازآنجا به امیرالمؤمنین سلام می‌دهد و دعای نقل‌شده را می‌خواند.
