هیئت‌های مذهبی از قدیمی‌ترین نهادهای مردمی و اجتماعی هستند که حول محور حب اهل‌بیت عصمت و طهارت و تعظیم شعائر دینی به‌خصوص بزرگداشت ایام شهادت سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین -ع - فعالیت می‌نمایند.
در یک نگاه بسیار کلی و گذرا بر تاریخچه عزاداری برای امام حسین می‌توان گفت این مراسم بلافاصله پس از واقعه عاشورا و از طریق بازماندگان آن حماسه (چه آن‌هایی که مقدر نبود شهید شوند، چه آن‌هایی که از قافله عقب ماندند و چه آن‌هایی که در آن زمان قصد حضور نداشته، اما بعداً پشیمان شدند) به‌صورت های مختلف برگزارشده است.
این سوگواری‌ها پس از حماسۀ عاشورا و هنگام ورود اهل‌بیت به شهر کوفه و افشاگری‌های اهل‌بیت، آغاز گردید و بعد از آن با حضور توّابین و عملکرد آن‌ها، رنگ و بوی دیگری یافت و در ادامه به اهتمام خاندان عصمت و طهارت -ع -، دوستداران اهل‌بیت و شیعیان، متفکرین و اندیشمندان و بزرگان دین ادامه یافت.
اگرچه اصلی‌ترین رسالت هیئت‌های مذهبی اقامه عزاداری و سوگواری و ذکر مصیبت در شهادت حضرت سیدالشهدا و احیاء فرهنگ پرشور و شعور و بالندۀ عاشورا و تعظیم شعائر مذهبی و دینی است، اما آنچه کمتر مورد توجه قرارگرفته، نقش اجتماعی هیئت‌های مذهبی در جامعه و کارکرد آن‌ها در برقراری تعاملات در سطوح مختلف مردم است.
فرهنگ عاشورا و مکتب حسین -ع - برای ابعاد گوناگون زندگی بشر و متفکرین، خاصه شیعیان، درس‌آموز بوده است.
به عنوان نمونه؛ ماهاتما گاندی، رهبر بزرگ هند می‌گوید: من زندگی امام حسین، آن شهید بزرگ اسلام را به‌دقت خواندم و توجه کافی به واقعه کربلا نمودم و بر من روشن‌شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، باید از امام حسین پیروی کند.
موسیو باربین، اندیشمند آلمانی می‌گوید: تا به امروز تاریخ بشریت نظیر چنین شخص مآل‌اندیش و فداکاری به خود ندیده و نخواهد دید. هنوز اسرای حسین -ع - نزد یزید نرسیده بودند که علم خونخواهی حسین برافراشته شد و نهضت عظیمی علیه یزید آغاز گردید.
به جرأت می‌توان گفت، قسمتی از فرهنگ شخصی هر شیعه و بخش اعظم فرهنگ و تمدن اسلامی شیعی، نشأت‌گرفته و متأثر از فرهنگ عاشورا است.
در این راستا و با توجه به شعائر و اهداف عالی و بلند حاکم بر حرکت حسین بن علی -ع - و فرهنگ عاشورا، هیئت‌های مذهبی نیز ضمن اقامۀ عزا بزرگداشت مناسبت‌های اسلامی در دیگر شئون اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، انسانی و... که در شرع مقدس اسلام و احادیث معصومین -ع - آمده است، واردشده و نسبت به اجرای آن با جدیت فراوان می‌کوشند.
هویت بخشی و الگوسازی
یکی از کارکردهای بسیار مؤثر هیئت‌های مذهبی، الگوسازی، مبتنی بر دین‌باوری و رعایت هنجارها، ارزش‌ها و اخلاقیات است.
افراد با حضور در دسته جات، تکایا و حسینیه‌ها و استماع احادیث و درس‌های اخلاقی و گوش دادن به آیات الهی و اشعار مداحان در مدح و ثنای اهل‌بیت به‌صورت علمی و کاربردی (تعلیم و تربیت)، راه به فرهنگی می‌برند که مبنای آن رعایت معنویات، اخلاقیات، اصول و مبانی انسانی، خودشناسی و خداشناسی است.
این کارکرد، انسان را برای رسیدن به یک هویت مذهبی و حیات دینی کمک می‌کند.
تعالی جویی و فضیلت طلبی
یکی دیگر از کارکردهای هیئت‌های مذهبی مساعدت، بسترسازی و کمک به انسان‌ها برای تعالی جویی و فضیلت طلبی است. در این نهاد مذهبی که ملاک تفوق و برتری، صرفاً عشق و علاقه به اهل‌بیت -ع - و رعایت شرع مقدس اسلام و دستورات الهی است، افراد در کنار هم جمع شده، با فعالیت‌های خداپسندانه تلاش می‌کنند تا مسیر تعالی را بپیمایند.
کنترل غیر مستقیم انسان‌ها
از دیگر کارکردهای اجتماعی مؤثر هیئت‌های مذهبی و دیگر نهادهای دینی، کنترل غیر مستقیم جامعه و افزایش حال و هوای معنوی است. در بررسی‌های به عمل آمده در ایام و مناسبت‌های اسلامی، به‌خصوص در ماه‌های محرم، صفر، رمضان، انسان‌ها کمتر دچار وسوسه هوای نفس می‌شوند.
حتی بزه‌کاران و مجرمین نیز بعضاً در این ایام از فعالیت‌های غیراخلاقی و انحراف آمیز خود کاسته و به‌سوی معنویات روی می‌آورند.
پر نمودن اوقات فراغت
یکی دیگر از تعاملات هیئت‌های مذهبی، پر نمودن اوقات فراغت افراد، به طور منسجم و نهادینه است. افراد و اعضایی که فصول اشتراک دیگر اجتماعی، قومی، فکری و... دارند، غیر از ایام خاص مذهبی و تبلیغی و مناسبت‌های اسلامی چون ماه‌های محرم، صفر و رمضان، در دیگر ایام سال نیز به‌صورت گروه‌های کوچک‌تر گرد هم جمع شده و نسبت به اجرای برنامه‌های مختلف دینی، چون قرائت قرآن، ادعیه، زیارت‌نامه‌ها، برگزاری رده‌های آموزشی، اخلاق، احکام و علوم دینی و برنامه‌های فرهنگی و دینی اهتمام و اقدام می‌نمایند.
مساعدت، دستگیری و انفاق
هیئت‌های مذهبی در زمینه‌های دیگری چون انجام اعمال انسان دوستانه، انفاق و دستگیری از محرومین، ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه و اهداء وام‌های بدون بهره و راه‌اندازی سیستم‌های خدمات درمانی رایگان و... فعالیت می‌کنند و واسطۀ ایجاد ارتباط بین افراد خیر و توانمند جامعه با افراد بی‌بضاعت و کم توان می‌شوند.
هیئت‌های مذهبی در جمع‌آوری مساعدت‌های کم و زیاد مردم به عنوان نذر و توزیع آن در قالب‌هایی چون اطعام گستردۀ مردم، به ویژه در مناطق محروم نیز فعالیت چشمگیری داشته که این نیز، تعاملی است مناسب بین هیئت و جامعه.
موارد مطروحه، قسمتی از کارکرد هیئت‌های مذهبی است که کمتر به آن پرداخته‌شده است. ناگفته نماند، آسیب‌ها و آفت‌هایی نیز بعضاً بر پیکرۀ هیئت‌های مذهبی می‌نشیند که اگر راهکار مناسب برای رفع آن‌ها از طریق مسئولین هیئت مذهبی تدبیر نشود، انحرافاتی را به دنبال خواهد داشت.
منبع: پایگاه حوزه
