یکی از سوالاتی که در زمینه شفاعت مطرح می‌شود، آن است که آیا بخشش گناهان عظیم و بیشمار، بوسیله گریه بر سیدالشهدا و دل‌شکستن بخاطر مصائب امام حسین (ع) ممکن است؟ آیا این بخشش، با قرآن سازگار است که می‌گوید:

« وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ[1]» ترجمه: هرکس به اندازه ذره ای شر انجام دهد، آن را می‌بیند. حال اگر بگوییم فردی بخاطر گریه بر سیدالشهدا (ع) گناهان عظیمی که در گذشته داشته، بخشیده می‌شود، چطور با این آیه از قرآن مطابق است؟

پاسخ این پرسش را در سه قسمت بیان می‌کنیم:

قواعد مختلف در قرآن:

قرآن کریم، کتابی منسجم و یکپارچه است که در آن، قواعد و قوانین مختلفی را بیان کرده است. گاه در آیه‌ای از قرآن، یک مطلبی بیان شده و در آیه‌ای دیگر، توضیحات آن بیان شده است. برای دریافت حقیقت و مراد قرآن، لازم است تمام آیات قرآن را مطالعه کنیم تا مقصود قرآن برای ما آشکار شود.

یکی از قواعدی که در متون حقوقی و قوانین گفته می‌شود، قاعده (عام و خاص) است. در اصطلاح علم اصول معروف است که «ما من عام الا و قد خص»، یعنی هیچ عامی نیست، مگر اینکه خاصی برای آن بیان شود. در قرآن نیز بسیاری از آیات، از این قاعده تبعیت می‌کنند. یعنی مثلا در آیه‌ای، قاعده ای عمومی برای همه بیان می‌شود و در آیه‌ای دیگر به آن تخصیص خورده و به گروهی خاص‌تر اطلاق کند و گروهی دیگر را مستثنی کند. از این رو برای فهم منظور قرآن، گاهی نیاز است آیات دیگر را نیز بررسی کرده و کنار هم بگذاریم تا متوجه منظور خدا شویم و بررسی یک آیه به تنهایی کافی نیست.

آیه « وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ» نیز در قرآن کریم، آیه‌ای عام به شمار می‌رود که در آیات دیگر، تخصیص خورده است. بدین معنا که در حالت عمومی و کلی، هرکسی شری را انجام دهد، سزا و نتیجه آن شر را خواهد دید، مگر آنکه اختصاصات زیر رخ دهد:

1- « إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ[2]»: خداوند در این آیه اشاره می‌کند که حسنات و نیکی‌های انسان، کارهای زشت انسان را از بین می‌برد. از این رو، انسان نه نیکی‌های خود را می‌بیند و نه بدی‌های خود را. زیرا این دو با هم تسویه شده اند.

2- «إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ[3]»: در این آیه نیز اشاره شده است که کسانی که صبر پیشه کردند، خداوند اجرشان را بدون حساب می‌دهد.

3- «إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ[4]»: این آیه نیز، مطلب بسیار عجیبی را بیان می‌دارد که نه تنها خداوند بخاطر سیئات فرد، او را مجازات نمی‌کند، بلکه اگر توبه کند و عمل صالح انجام دهد، خداوند اعمال زشت او را به نیکی تبدیل کرده و در ازای کار زشتش، خوبی می‌بیند.

برای فهم منظور قرآن، گاهی نیاز است آیات دیگر را نیز بررسی کرده و کنار هم بگذاریم تا متوجه منظور خدا شویم و بررسی یک آیه به تنهایی کافی نیست

این‌ها بخشی از آیات بسیار قرآن بود که نشان می‌دهد خداوند قواعد مختلفی برای پاداش و جزای اعمال دارد.

مثال‌هایی از بخشش‌های بزرگ با اعمال کوچک در قرآن

خداوند در قرآن کریم، مثال‌هایی را بیان می‌کند که بواسطه اعمال کوچکی، گناهان بزرگ افراد را می‌بخشد. و این آیات نشان می‌دهد که دست خداوند بسته نیست و اگر بخواهد، با اعمال کوچک، گناهان بزرگ را می‌بخشد:

1- «وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْیَهَ فَکُلُوا مِنْها حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّهٌ نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ وَ سَنَزیدُ الْمُحْسِنین[5]» ترجمه: و زمانى را که گفتیم: در این شهر وارد شوید! و از نعمت‌هاى فراوان آن، هر چه می‌خواهید بخورید! و از درب با حالت سجده وارد شوید و بگویید: «حطّه» به دنبال آن، خطاهاى شما را خواهیم بخشید و به نیکوکاران پاداش بیشترى خواهم داد. در این آیه خداوند به بنی اسرائیل می‌گوید با گفتن فقط یک کلمه (حطّه) زمانی که با حالت سجده به شهر وارد می‌شوید، گناهانتان را می‌بخشیم. و همین عمل به ظاهر کوچک، باعث پاکی آنها از تمام گناهان می‌شد.

2- «قُلْ لِلَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ یَنْتَهُوا یُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَ[6]» ترجمه: به کسانى که کفر ورزیده‏ اند بگو اگر بازایستند آنچه گذشته است برایشان آمرزیده مى ‏شود. اینجا نیز قرآن بیان می‌دارد کسی که گناهان زیادی انجام داده، اگر دیگر به کار‌های گذشته اش ادامه ندهد، خداوند هرآنچه در گذشته انجام داده است را بر او می‌بخشد.

3- «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا یُضَاعِفْهُ لَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ[7]» ترجمه: اگر خدا را قرضی نیکو دهید آن را براى شما دو چندان مى‏ گرداند و بر شما مى ‏بخشاید. این آیه نیز می‌گوید کسی که در راه خداوند، انفاقی کند، خداوند این انفاق را قرض به خود تلقی کرده که در ازای آن، چند برابر به او برمی‌گرداند و گناهانش را می‌بخشد.

در این قسمت نیز 3 مثال از قرآن بیان شد که با کاری اندک، می‌توان گناهان بزرگ را از بین برد.

شباهت شفاعت و توبه

توبه یکی از اصول مسلط در قرآن کریم است که در بسیاری از آیات بدان اشاره شده است و مردم را به استغفار دعوت می‌کند. طبق آیات قرآن، توبه هر گناهی را می‌شوید. هرقدر گناه بزرگ باشد، انسان نباید از رحمت خداوند ناامید شود و باید توبه کرده و برگردد.

خداوند نیز در قرآن کریم، علاوه بر توبه بارها به شفاعت اشاره کرده است. شفاعت نیز مانند توبه، می‌تواند گناهان فرد را هرچند بزرگ بریزد. کسی که به ائمه اطهار، که حجت‌های خداوند اند تمسک می‌کند و آنها را واسطه خود با خداوند قرار می‌دهند، خداوند بخاطر این حجت‌های الهی، گناهان فرد را می‌ریزد، هرچند گناهان زیادی داشته باشند.

این سخن هم که گاهی برخی می‌گویند قاعده شفاعت، سبب می‌شود انسان راحت تر گناه کنند و جرئت گناه کردن پیدا کنند، را اگر برای اشکال وارد کردن به قاعده شفاعت وارد می‌کنند، این موضوع برای توبه نیز همانگونه است و توبه نیز به همان اندازه می‌تواند انسان را تشویق به گناه کند. از این رو کسی که این اشکال را به شفاعت وارد می‌کند، پیش از آن باید به توبه نیز وارد کند. 
خداوند شفاعت و توبه را راه بازگشتی برای افراد گناهکار قرار داده است. خداوند راه بازگشت را برای همه بازگذاشته است. قرار نیست بنده بخاطر گناهانش از رحمت خدا ناامید شود. زیرا ناامیدی یکی از بدترین گناهان کبیره است. ولی این راه بخشش نباید سبب شود انسان گمان کند راحت‌‌تر می‌تواند گناه کند. زیرا ممکن است خداوند نه توبه فردی که به امید گناه کردن معصیت می‌کند، بپذیرد؛ و نه اجازه شفاعت شدن را به او بدهد.

نتیجه آن که خدا راه‌های زیادی را برای اصلاح و بازگشت به عبودیت خود قرار داده است. این راه ها، نباید منجر به سواستفاده بندگان شود، زیرا خداوند آگاه به قلوب و نیت‌های بندگان است و درصورت سواستفاده، خداوند نه تنها از وی قبول نمی‌کند، بلکه توفیقات دیگر را از وی سلب خواهد کرد.