پرسش: طبل زدن در مراسم عزادارى امام حسین (ع) چه حکمى دارد؟
پاسخ: تعظیم شعائر حسینى از افضل قربات است و از هر وسیله معقول میتوان استفاده کرد، استفاده از طبل اگر با آهنگهای مناسب مجالس فساد نباشد اشکالى ندارد.
پرسش: در مناطق ما، در فصل تابستان، مردم گاه ده روز و گاه 5 روز مراسم عزادارى، براى سیدالشهدا (ع) برگزار میکنند. آنها معتقدند: «هنگامیکه حادثه کربلا رخ داد تابستان بود، بدین جهت ما هر سال علاوه بر محرم الحرام، در این ایام نیز مراسم عزادارى برگزار میکنیم». آیا میتوان اینگونه مراسم را بهعنوان ورود برگزار کرد، یا باید بهعنوان رجا انجام شود؟
پاسخ: این مراسم را میتوان بهعنوان عزادارى مطلق که در هر زمان و هر مکان مطلوبیت دارد، انجام داد.
پرسش: نظر حضرتعالی در مورد کیفیت احسن جمع بین اقامه عزای حسینی و برپایی مراسم عید نوروز چیست؟
پاسخ: برخورد عید نوروز با ایام عزای امام حسین (ع) گاهی اتفاق میافتد و در چنین شرایطی بهتر آن است که آنچه آثار شادی و خوشحالی است اظهار نکنند، ولی صله رحم و دید و بازدید و خانهتکانی و نظافت و مانند آن مانعی ندارد.
پرسش: در شرایطى که دشمنان اسلام سعى در منزوى کردن مسلمانان دارند و با حیلههایی میخواهند اسلام را خرافى و مسلمانان را بیمنطق معرفى کنند، انجام برخى اعمال که در متن دین وجود نداشته و در بعضى مناطق عدهای در تظاهر به اسلام و تعظیم شعائر، مرتکب آن میشوند که احیاناً موجبات وهن شیعه و عزادارى را فراهم آورده است، چه حکمى دارد؟
پاسخ: لازم است در این شرایط و اوضاع پیروان اهل بیت (ع) و عاشقان مکتب حسینى از هر کاری که موجب وهن این مراسم میشود بپرهیزند و به جاى آن به سراغ مراسمى بروند که عظمت اهداف حسینى را بیش از پیش آشکار میسازد و اگر جمعى از بزرگان فقهاى پیشین (ره) در عصر و زمان خود بعضى از این کارها را به دلایلى اجازه فرمودهاند، هرگاه در عصر و زمان ما بودند مسلماً نظر دیگرى داشتند. خداوند همه ما را از پیروان مکتب آن بزرگوار و جاننثاران او قرار دهد.
پرسش: اگر عزاداری برای امام حسین (ع) باعث تضییع حقوق دیگران شود آیا موجب ضمان خواهد شد؟ به طور کلی آیا در این مورد خاص رعایت حقوق دیگران واجب است؟
پاسخ: عزاداری یکی از مستحبات مهم است ولی حفظ حقوق دیگران از واجبات است؛ بنابراین باید طوری عزاداری کرد که حقوق کسی ضایع نشود.
پرسش: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى که داراى چاقو و یا تیغ است و منجر به زخمی شدن بدن و جارى شدن خون میشود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: همانگونه که قبلاً نیز اشاره کردهایم مسأله عزادارى حضرت سیدالشهدا (ع) در هر زمان و در هر مکان از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداکارى و شجاعت در مسلمین است ولى کیفیت عزادارى باید چنان باشد که بهانهای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوءاستفاده از آن نشود و این مراسم عظیم و پرشکوه تضعیف نگردد و به همین جهت از کارهایى که موجب وهن مذهب است باید پرهیز شود.
پرسش: آیا شبیه قبور ائمه طاهرین با چوب و سنگ ساختن جایز است؟
پاسخ: دلیلى بر حرمت این امور نداریم.
پرسش: در آستارا، سنتی است که مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسأله بدین صورت است که: روز تاسوعا و عاشورا علمی که در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصی میدهند که آن فرد با حرکتهای مخصوص و حتى گاهى با حملهور شدن به زنان و مردان و ترساندن بچهها و به تعبیر مردم علم را جوش میآورند و آن را نسبت به امام حسین (ع) میدهند، مردم دور آن جمع میشوند و میگویند علم فرد را دنبال خود میبرد، وقتى علم بعضى از افراد را زخمى میکند به معناى آن است که آن فرد، انسان بدى است و با دیده تردید به علم نگاه کرده است. متأسفانه علم در دست افراد معلومالحال به جوش میآید و گاهى افراد متدین و وجیه را زخمى میکند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
پاسخ: عزادارى حضرت خامس آل عبا (ع) از موجبات مهم تقویت دین است ولی نباید آن را آلوده به اینگونه کارهاى نادرست کرد که موجب اذیت و آزار عزاداران و هتک حرمت افراد آبرومند شود.
پرسش: در روز عاشورا مراسم عجیبی در تفت یزد انجام میشود بدین صورت که مردم الوارهای سنگین را به شکل لانه کبوتر که تخمین میزنیم (تا 5 تن وزن داشته باشد) بلند کرده و دور میزنند و بعد به روی زمین گذاشته و سینه میزنند این کار را چندین بار انجام میدهند. نظر شما چیست؟
پاسخ: این کار در روایات اسلامی وارد نشده و بهتر است به جای آن مجالس پرشکوه عزاداری و دستههای برگزار شود.
پرسش: استفاده از طبل و سنج در مراسم عزادارى و غیر آن، چه حکمى دارد؟
پاسخ: استفاده از طبل و سنج در این مراسم آن چنانکه معمول است و آهنگ لهوى در آن نیست اشکالى ندارد.
پرسش: لطفاً در مورد جلسات عزادارى به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1 ـ سرودن و خواندن شعرهایى که در آن از الفاظى نامناسب (مثل سگ و الاغ و رقاص و مانند آن) استفاده شده و الفاظ مذکور را به ساحت مقدس ائمه اطهار (ع) و خودشان نسبت میدهند چه حکمى دارد؟
2 ـ آیا تقلید صداى سگ، یا الاغ، یا کبوتر در موقع سینه زدن، جهت اظهار عجز در مقابل ائمه (ع) جائز است؟
3 ـ سینه زدن و زنجیر زدن بر سینه و شانه به صورت نشسته، یا در حال ایستاده به طوری که بدن لخت باشد و سینه انسان بسیار سرخ شود، یا خون بیاید و همچنین هروله کردن و بالا و پایین پریدن در هنگام سینه زدن چه حکمى دارد؟
4 ـ آیا به کار بردن لفظ «حُوُسین» به جاى «حسین» (ع) جائز است؟
5 ـ فریاد کشیدن و کوبیدن سر به در و دیوار و زمین، در جلسات عزادارى چه حکمى دارد؟
پاسخ: عزادارى ائمه اطهار (ع)، مخصوصاً خامس آل عبا (ع)، از افضل قربات است و سرودن و خواندن اشعارى که حاکى از مظلومیت و زحمات و فداکاری آن حضرات نماید کار بسیار خوبى است ولى باید از هرگونه کارى که باعث هتک حرمت آن بزرگواران میشود و موجب وهن مذهب در نظر دیگران میگردد و به بدن آسیب میرساند پرهیز گردد و تعبیراتى که در عرف توهینآمیز است، مانند نسبت سگ به خود دادن، یا صداى حیوانات درآوردن، هیچکدام مناسب مجالس عزادارى نیست و باید به همه نصیحت کنند که از این امور که باعث وهن این مراسم بزرگ میشود و موجب ناراحتى حضرت بقیهالله (عج) میگردد، پرهیز کنند.
پرسش: آیا تعزیه و شبیهخوانی اشکال دارد و اگر اشکال نداشته باشد بفرمایید که اگر مرد لباس زنان را در تعزیه بپوشد و به جاى او بخواند اشکال دارد؟ و آیا صداى شیپور و طبل و دهل در تعزیه حرام است یا خیر؟ در پایان مستدعى است شرایط تعزیهخوانی را بیان فرمایید.
پاسخ: شبیهخوانی اگر با دروغ و آلات لهو توأم نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حسین بن على (ع) یا سایر شهدا نشود اشکالى ندارد و احتیاط آن است که مردان لباس زنان را نپوشند.
پرسش: آیا ریا کردن در شعائر و عزادارى امام حسین (ع) جائز است؟
پاسخ: ریا در هر عبادتى حرام محسوب میشود ولى تظاهر به عزادارى امام حسین (ع) و تعظیم شعائز دین به قصد قربت جائز بلکه مستحب است، مثل اینکه پرداختن صدقه آشکار قربهالى الله براى تشویق دیگران همانطور که در قرآن آمده، مستحب است.
پرسش: برگزاری مراسم شیرخوارگان حسینی چه حکمی دارد؟ چنانچه شرکتکنندگان وجوهی را اهدا و یا نذر کردند، این وجوه باید در چه راهی مصرف شود؟
پاسخ: این مراسم هرگاه به صورت معتدل برگزار شود و چنانچه درآمدی داشت صرف عزاداری شود مانعی ندارد.
پرسش: آیا هروله کردن در سینهزنی صحیح است یا خیر؟
پاسخ: انجام چنین حرکاتی در شأن عزاداری سیدالشهدا (ع) که از افضل قربات محسوب میشود نیست.
پرسش: مداحیهایی که حالت غنا دارد چه حکمی دارد؟
پاسخ: هرگاه آن صدا متناسب مجالس لهو و فساد باشد جائز نیست.
پرسش: چه نوع از مداحی در مجالس اهل بیت (ع) مجاز است و مداحان چه نکاتی باید رعایت کنند؟
پاسخ: اشعاری که مداحان عزیز استفاده میکنند باید مطابق منابع معتبر و مشهور باشد و مطالب ضعیف و بیسند مطرح نشود، حماسی باشد و روح حماسه را در جوانان زنده نگه دارد و از آواهای مبتذل و مطالبی که در شأن ائمه (ع) و عزاداران در مداحی بپرهیزند و سعی کنند روشهای سنگین و آبرومند را به کار گیرند تا موجب وهن مجلس امام حسین (ع) نشوند.
پرسش: با توجه به اینکه اداره بهداشت قربانی کردن در خیابان و کوچهها را غیربهداشتی اعلام کرده است و اینکه قربانی کردن در کوچه برای دیگران ایجاد مزاحمت میکند، آیا این نذر که گوسفندی جلو هیئت سینهزنی قربانی کنند درست است؟ اگر اداره بهداشت جلوگیری کرد، برای انجام آن نذر چه کار باید کرد؟ (لازم به ذکر است که هیئت بعد از رد شدن از روی خون قربانی معمولاً به مسجد میروند و اکنون نیز با توجه به زمستانی بودن همه زمینها خیس است).
پاسخ: در جای دیگری قربانی میکند و اشکالی ندارد.
پرسش: علت اینکه هر یک از شبهای محرم را به نام یک نفر از اصحاب امام حسین (ع) نامگذاری کردهاند چیست؟ و چرا عمده عزاداریها تا دهه اول است و بعد از آن کم رنگ میشود؟
پاسخ: علت خاصی برای چنین کاری وجود ندارد و هدف این است که تمام این بزرگواران به ترتیب مورد توجه قرار بگیرند.
با توجه به اینکه مصائب اهل بیت (ع) از آغاز محرم یا از روز دوم محرم که وارد کربلا شدند شروع شد و روز به روز کار را بر آنها سختتر گرفتند این برنامه در میان شیعه معمول شده است.
به علاوه روایتی نقل میکنند که امام صادق (ع) نیز اینگونه عمل میفرمودند که میتواند سنتی برای شیعیان باشد.
پرسش: آیا کشتن گوسفند جلوی دستههای عزاداری با توجه به مزاحمتها و آلودگیهایی که تولید میکند جائز است و اگر کسی چنین نذری کرده باشد وظیفهاش چیست؟
پاسخ: رسم غلط کشتن گوسفند جلوی دستههای عزاداری علاوه بر آلوده کردن محیط در مواردی باعث نجس شدن مساجد و حسینیهها نیز میشود؛ لذا مقید کردن نذر قربانی به کشتن آن جلوی دسته عزاداری مشروع نیست ولی اصل نذر صحیح است و باید قربانی را در محلی دیگر انجام دهند.
پرسش: آیا ذاکر اهل بیت میتواند براى ذکر فضائل و مصائب اهل بیت (ع) اجرت طى کند؟
پاسخ: تعیین اجرت شرعاً اشکالى ندارد ولى این کار در شأن ذاکران اهل بیت که باید مظهر تقوا و پارسایى باشند، نیست.
پرسش: حمل کردن علم در عزاداری چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر برای عابرین مزاحمتی ایجاد نکند و آسیبی به حمل کننده علامت نزند و از مجسمههای حیوانات و امثال آن در علم استفاده نشود، اشکال ندارد و خوب است از علمهای کوچکتر استفاده گردد و بهترین جایگزین، استفاده از پرچمهای مناسب و در شأن عزاداری خامس آل عبا (ع) است.
پرسش: با سلام: آیا در مراسم شام غریبان اباعبدالله (ع) چنانچه همزمان با مداحی «نی» نواخته شود اشکال شرعی دارد یا خیر؟ التماس دعا
پاسخ: هرگاه آهنگ مناسب مجالس لهو و فساد باشد جائز نیست.
پرسش: مردانی هستند که هنگام عزاداری برای امام حسین (ع) از ناف به بالا لخت میشوند در حالی که در بالای مجلس زنان نیز حضور دارند، میخواستم بدانم حکم مسأله چیست؟ و حتی اگر مجلس مردانه نیز باشد در آن صورت حکم چیست؟
پاسخ: برهنه شدن هنگام سینهزنی اگر در مقابل نامحرم باشد، حرام است و در غیر این صورت نیز چون سبب وهن است بنابر احتیاط باید ترک شود ولی باز گذاشتن کمی از جلوی سینه برای سینه زدن یا کمی از پشت برای زنجیرزنی مانعی ندارد.
پرسش: وظیفه ما در برابر این مراسم مهم اسلامى یعنى مراسم عزادارى و عاشوراى حسینى چیست؟
پاسخ: بدون شک این مراسم از مهمترین شعائر اسلامى است که هر سال باید با شکوهتر و با عظمتتر از سال گذشته برگزار شود، حتى در بعضى از شرایط براى حفظ آن از شر اجانب ممکن است جنبه وجوب کفایى یا عینى به خود بگیرد و انجام آن رمز بقاى اسلام و مذهب اهل بیت (ع) است.
پرسش: در جریان کربلا چه کسى پیروز شد؟
پاسخ: به یقین پیروزى از آن امام حسین (ع) و یارانش بود، زیرا پیروزى به معنى رسیدن به هدف است و هدف امام حسین (ع) که ظاهر ساختن چهره کریه منافقان بنیامیه و نجات اسلام از چنگال آن تفالههای عصر جاهلیت بود، حاصل شد و مراسم با شکوه عصر ما که وسیله بسیار مؤثری براى دمیدن روح شجاعت و ایثار در برابر ظلم و بیدادگرى در کالبد انسانهاست، گواه این پیروزى است.
باید فراموش نکنیم یک عامل مهم پیروزى انقلاب ما و پیروزى در جنگ تحمیلى همین حماسه عاشورا بود که در راهپیماییها و سنگرهاى مجاهدان زمزمه میشد.
پرسش: بعضى از شبهه افکنان میگویند: چرا باید در مراسم عزاداری برای امام حسین (ع) گریه کنیم؟
پاسخ: پاسخ آن روشن است، گریه بیانگر عواطف و عشق به بنیانگذار این مکتب است که درس شجاعت و ایمان و ظلمستیزی به ما آموخت. مگر میشود رابطه عمیق عاطفى باشد و قطرههای اشک در مصائب آنها جارى نشود!
پرسش: بعضى از شبهه افکنان میگویند حادثه کربلا مربوط به بیش از یک هزار سال پیش است و امروز هیچ یک از طرفین آن قضیه و نسلهای آنها وجود ندارند، چرا هر سال آن را زنده میکنیم؟
پاسخ: آنها توجه به این حقیقت ندارند که عاشورا یک «حادثه» نبود بلکه یک «جریان» بود. جریان مبارزه حق و باطل، عدالت و ظلم و این مبارزه در همه اعصار و قرون جریان دارد و عاشوراى حسینى دروس لازم را براى پیروزى حق بر باطل به طرفداران حق میدهد و شعار «هیهات منا الذلّه» بیانگر اهداف این جهاد پر ارزش است.
پرسش: آیا تشکیل مجلس فقط به صورت مداحى و بدون استفاده از ارشادات خطبا جائز است؟
پاسخ: باید از این کار جداً پرهیز کرد که اهداف مقدس امام حسین (ع) را به خطر میاندازد، به علاوه مردم بسیارى از اصول و فروع و تعلیمات اسلام و ارزشهای والاى آن را در این مجالس از خطبا فرا میگیرند و گاه در غیر این مجالس براى آنها ممکن نیست.
پرسش: استفاده از تخمه و آجیل و مانند آن در ایام عزاداری چه حکمی دارد؟
پاسخ: اشکالی ندارد اما اگر در عرف محل این کار را نشانه شادی میدانند بهتر است از این کار پرهیز شود.
پرسش: آیا حضور کودکان در مراسم عزاداری امام حسین (ع) که گاه توأم با بینظمی است، شایسته است؟
پاسخ: به یقین باید کودکان و نوجوانان را از همان سنین پایین به مکتب حسینى مربوط ساخت و درس آزادگى و ایمان و شهامت را از همان اول به آنها آموخت.
پرسش: وقتی میگویند (محرمالحرام) این به چه معناست؟
پاسخ: یعنی در این ماه جنگ حرام بوده است و باید آتشبس داده شود حتی در جنگهای مشروع.
پرسش: حوادث کربلا را از چه کتابی بگیریم بهتر است؟
پاسخ: کتابهای خوبی در این زمینه نوشته شده، از جمله: ارشاد مرحوم شیخ مفید، لهوف سید بن طاووس، مقتل الحسین مرحوم مقرم، منتهی الآمال مرحوم محدث قمی و اخیراً کتاب خوبی به نام عاشورا (شامل ریشههای تاریخی حادثه کربلا، سپس رویدادها و سرانجام نتایج و آثار مهم آن) به وسیله دو نفر از دانشمندان حوزه علمیه زیر نظر اینجانب نگاشته شده و کتاب بسیار خوبی است.
پرسش: بنده از خادمان یکی از هیئات عزاداری هستم. در طول ایام عزاداری سالار شهیدان از طرف مردم گوسفندان زیادی جهت ذبح نذر هیئت میشود. آیا مسئولین هیئت اجازه دارند تعدادی از این گوسفندان ذبح شده یا مقداری از گوشت آن را بفروشند و صرف امور هیئت نمایند؟ برای مثال صرف خرید اقلام مورد نیاز غذای نذری از قبیل برنج، روغن و...
پاسخ: در صورتی که اضافه بر نیاز باشد مانعی ندارد.
پرسش: آیا رقابت دستهها باهم جائز است؟
پاسخ: مراسم حسینى باید رمز وحدت و محبت و دوستى و ایثار و فداکارى باشد و از هر کار که سبب اختلاف میشود باید به شدت پرهیز شود.
پرسش: آیا پول دادن به مرثیهسرایانی که در لابهلای اشعار و سخنان خود بعضى از مصائب بیمدرک یا ضعیف السند را نقل میکنند و یا با غنا میخوانند جائز است و آیا نقل اینگونه مطالب به عزادارى ضربه نمیزند؟
پاسخ: پول را در برابر کارهاى مشروع آنها بدهند و نسبت به کارهاى خلاف نهى از منکر کند.
پرسش: در این ایام اخیر جمعى از علاقهمندان به ساحت قدس حسینى (ع) تصمیم گرفتهاند که «عاشوراى شمسى» بگیرند یعنى عاشورا را به حسب ماههاى شمسى حساب کنند و مراسم عاشورا برقرار سازند. آیا این کار صحیح است؟
پاسخ: گرچه ممکن است این برادران روى عشق به سالار شهیدان کربلا و عظمت فداکارىها و مصائب آن حضرت (ع) به این فکر افتاده باشند ولى به یقین این کار به مصلحت مراسم باشکوه حسینى نیست، زیرا اولاً تمام امامان معصوم (ع) که اخبارشان در مورد عزادارى عاشورا به دست ما رسیده همگى عاشورا را در همان دهم محرم ذکر فرمودهاند و تخطی از سیره آن بزرگواران عملى ناصواب است.
ثانیاً به یقین تعدد عاشورا از ابهت و اهمیت آن مراسم بسیار باشکوه مىکاهد و آن شور و حرارت را تضعیف مىکند. کارى که مورد علاقه دشمنان عاشورا است.
البته برپا کردن مراسم عزادارى سالار شهیدان در هر زمانى موجب اجر عظیم و مایه افتخار بزرگى است اما عنوان کردن «عاشوراى شمسى» ابداً به مصلحت امت اسلامى و پیروان مکتب اهلبیت (ع) نیست و علاقهمندان حسینى باید از آن خوددارى کنند.
پرسش: آیا بلند گریه کردن اشکالى دارد؟
پاسخ: ما خودمان کراراً بلند گریه میکنیم، ولى از صورت متعارف خارج نشود.
پرسش: اخیراً در بعضى مجامع و هیئات مذهبى تهران اشعارى سروده و خوانده میشود که در ضمن آن، لفظ جلاله (الله) را به ذوّات مقدسه عصمت (ع) و غیره نسبت میدهند، مثلاً گفته میشود من على اللّهى ام، یا من حسین اللّهى ام و یا زینب اللّهى ام، آیا بیان اینگونه اشعار جواز شرعى دارد؟
پاسخ: این تعبیرات مناسب افراد معتقد به مکتب معصومین (ع) نیست و لازم است به این اشخاص تذکر داده شود و آنها را از این کار نهى کرد و براى بزرگداشت مقام آن بزرگواران راههای خوب و سنجیده و معقول وجود دارد که نیازى به این حرفها ندارد.
پرسش: تشکیل دستههای عزادارى در کشورهاى خارجى چگونه است؟
پاسخ: کار بسیار خوبى است ولى باید با نهایت نظم و شکوه و هدفدار باشد تا پیام عاشوراى حسینى را به همهجا منتقل کند.
پرسش: نظر حضرتعالی در باب تیغ زدن عزاداران امام حسین (ع) در روز عاشورا بهعنوان ادای نذر یا کسب اجر اخروی چیست؟ سلامت و توفیق و طول عمر شما را از درگاه خداوند رحمان خواستاریم.
پاسخ: عزاداری سیدالشهداء (ع) از افضل قربات است ولی باید از انجام اعمالی که موجب ضرر به بدن یا وهن مذهب میشود اجتناب کنید و چنین نذری لازم الوفاء نیست.
پرسش: پوشیدن لباسى که مخصوص زن نیست و صرفاً براى پوشیدن در شبیهخوانی درست شده است (این لباس از قطعهای پارچه سیاه که تا اندازهای شبیه چادر دوخته شده است تشکیل شده است) و مردانى که در نقش زن انجام وظیفه مینمایند از آن استفاده میکنند، چه صورت دارد؟
پاسخ: اشکالى ندارد.
پرسش: نظر مبارک را در رابطه با کیفیت مطلوب نحوه برگزارى عزادارى سالار شهیدان (ع) بیان فرمایید؟
پاسخ: بهترین شیوه عزادارى، تشکیل مجالس باشکوه و ذکر اهداف مقدس امام حسین (ع) و تاریخچه کربلا و تحلیل فرازهاى آن و مراسم سوگوارى و همچنین تشکیل دستههای عزادارى باشکوه، توأم با شعارهاى بیدارکننده و سازنده و پخش جزوهها و پوسترهاى حساب شده و پرمحتوا و استفاده از پلاکاردها یا شعارهاى جالب و جذاب و روشن کننده اهداف عزادارى حضرت سیدالشهداء (ع) و مانند آن است.
پرسش: حکم اضافات نذورات نقدی و جنسی از قبیل روغن، گوشت و ... که بعضاً جنبه فاسد شدن نیز دارند در ایام عاشورای حسینی یا دیگر ایام چیست؟
پاسخ: میتوانید در مجالس دیگر مصرف کنید و اگر آنها هم نیاز ندارند آن را بفروشید و پول آن را در مجالس عزاداری آینده در همان مکان صرف کنید.
پرسش: پوشیدن لباس سیاه در عزاى امام حسین و دیگر ائمه (ع) چنانچه صاحب حدائق فرموده رجحان شرعى دارد یا خیر؟
پاسخ: هرگاه جنبه تعظیم شعائر داشته باشد رجحان دارد.