اعتقاد به علم غیب امام از مبانی اساسی شیعه است که تقریبا تمام علمای شیعه روی آن اجماع دارند؛ ولی روی نوع داشتن علم غیب و محدود و نامحدود بودن آن، بین علما اختلاف وجود دارد. از این رو تحلیل‌های مختلفی در مورد حرکت امام حسین (ع) و هدف قیام امام وجود دارد. در بین علمای شیعه، چند نظریه عمده و متفاوت راجع به علم امام وجود دارد که در این یادداشت، با توجه به صاحبان آن نظریات، آن‌ها را بیان کرده ایم:
نظر شیخ مفید:
ائمه (ع) به همه حوادث آینده، علم دارند؛ ولی علم آن‌ها بصورت اجمالی است و به تفصیل نزد آن‌ها، موجود نیست. به عنوان مثال ممکن است امام حسین (ع) از شهادت و قاتلان خویش اطلاع داشتند؛ ولی از زمان شهادت خویش آگاه نبوده است.
شیخ مفید در قسمت دیگری از توضیحاتش این‌گونه می‌گوید که اگر نیز امام حسین (ع) بواسطه علم غیب، از زمان شهادت خویش نیز آگاه می‌بود، مشکلی ایجاد نمی‌شود؛ زیرا این امر، فرمان خداست و هلاکت نیست. از این رو امام متعبد به فرمان خداست و ایرادی ندارد امام به جهت تعبد به سمت شهادت حرکت کند.
نظر سید مرتضی:
سید مرتضی به مانند شیخ مفید، اذعان می‌کند که علم امام بصورت اجمالی بوده است و این‌گونه نبوده است که امام از زمان دقیق شهادت خویش، آگاه باشد؛ ولی تفاوتی که در نظر سید مرتضی با شیخ مفید وجود دارد، آن است که سید مرتضی می‌گوید امام حسین (ع) اساسا نمی‌توانسته آگاه به زمان شهادت خویش به تفصیل باشد؛ زیرا اگر امام می‌دانسته، نباید خود را به هلاکت می‌انداخت و تعبد در شهادت و به هلاکت انداختن خویش را نمی‌پذیرد.
سید مرتضی هدف حرکت امام حسین (ع) را به سمت کوفه، تشکیل حکومت می‌داند و می‌گوید حضرت در جواب نامه‌های کوفیان سمت کوفه رفت تا حکومت تشکیل دهد.
نظر شیخ طوسی:
شیخ طوسی در کتاب خویش، به دو نظر در رابطه با علم امام اشاره می‌کند و می‌گوید عده‌ای می‌گویند امام از شهادت خویش مطلع و مامور به کشته شدن بود. عده‌ای دیگر نیز می‌گویند امام علم تفصیلی به شهادت خویش نداشته است و امام بدون اطلاع از شهادت خویش، سمت کوفه حرکت کرد. شیخ طوسی این دو نظر را رد کرده و می‌نویسد امام حسین (ع) از شهادت خویش آگاه بوده است و امام مامور به جهاد و صبر و مقاومت در برابر شهادت خویش بوده است. در واقع شیخ طوسی رای میانه بین دو نظریه را اتخاذ می‌کند.
نظر سید بن طاووس:
نظر سید بن طاووس، آن است که امام حسین (ع) از ابتدای حرکت خویش به سمت کوفه نسبت به شهادت خویش آگاه بودند و مقصد نهایی حرکت خویش را می‌دانستند. سید بن طاووس در مورد علت حرکت امام حسین (ع) این‌گونه بیان می‌کند که هدف امام شهادت و شهادت‌طلبی بود و چون خداوند متعال تقدیر کرده بود ایشان کشته شوند، ایشان نیز متابعت کردند و چون امر و خواست خدا در شهادت ایشان بوده است، اطاعت از این کار غیرعقلی و قبیح نیست.
نظریه علامه مجلسی:
علامه مجلسی معتقد است هریک از ائمه (ع) به اموری از جانب خدا مامور بوده‌اند و هرکدام وظایف خاصی داشته‌اند و جایز نیست احکام آنان را با خودمان مقایسه کنیم. از این رو جایز نیست در مسائلی که مختص به امام است، به آنان اشکال وارد کنیم. حرکت و شهادت امام حسین (ع) نیز خداوند برای امام حسین (ع) مقدر کرده بود و امام آن را می‌دانست و وظیفه امام اجرای فرمان خداوند بود.
با درود بسیار از این رویه دوستان در ارائه چنین داده های مستند و مفیدی که بسیار در عصر علم و ارتباطات به آن نیازمندیم، تشکر می کنم. امیدوارم سایت شما به این رویه ادامه دهد.