نگاهی به اشعار عاشورایی دهخدا در سالروز درگذشت او

علی‌اکبر دهخدا، چهره‌ سرشناس ادبی و سیاسی، متولّد سال 1257 و به نقلی 1258 و متوفّی 7 اسفند 1334 است. در تهران چشم به دنیا گشود و در همین شهر چشم از جهان بست. مزارش در قبرستان ابن بابویه واقع در شهر ری قرار دارد. اتاقک مقبره‌ی خانوادگی دهخدا از معدود حجره‌هایی است که هنوز پابرجاست و تخریب نشده است.

او در عرصه‌ تحقیق و تألیف، صاحب آثار زیادی است ولی بیش‌ترین شهرت او به سبب تألیف «لغت‌نامه‌ دهخدا» است؛ امّا به گمانم خیلی‌ها نمی‌دانند که این لغت‌شناس، ادیب و سیاست‌مدار معاصر، «شاعر» هم بوده و دیوان شعری هم از خود به یادگار گذاشته؛ چه برسد به این که در موضوع عاشورا و کربلا داد سخن داده باشد.

گفتنی است او چندان ادّعای شاعری نداشته است. در این باب به دو جمله از مقدّمه‌ی دیوان استناد می‌کنم:

«... من خود نیز نمی‌دانم این‌ها که گفته‌ام شعر است یا نظم؛ قضاوت این امر با خوانندگان است»^{^[1]} و در جای دیگر گوید: «اگر به کار شاعری بیش می‌پرداختم، حالا شاعر کی می‌بودم»^{^[2]}.

یادآور شوم که «دیوان دهخدا» به کوشش و مقدّمه‌ سیّد محمّد دبیرسیاقی توسّط انتشارات تیراژه در چند نوبت منتشر شده است. شماره صفحات مقدّمه‌ دیوان، چهل و چهار است و بخش اشعار نیز 209 صفحه و در پایان هم صفحات به عکس ایشان اختصاص داده شده است.

وقتی به بهانه‌ این یادداشت ادبی، به جست‌وجوی اشعار عاشورایی در دیوان دهخدا می‌پردازیم، سه اثر با این موضوع می‌یابیم: یکی در قالب رباعی و دومی در قالب نوحه (فراموش نکنید که در ارائه‌ی این آثار که کم‌تر دیده شده، بیش‌تر توجّه به عرضِ ادبِ صاحبِ اثر داریم تا قوّتِ ادبی خودِ اثر):

رباعی (افسوس که افتادگی دارد و کامل به دست نرسیده!)

گل می‌شکفد بهار چون جان حسین

خوش آن کس کاوست دل به فرمان حسین!

.............. هستم که کافرم می‌دانند

صد جان من سوخته قربان حسین!^{^[3]}

(تاریخ: آخر سال 1333)

ای کوفیان!

ای قوم بد پیمان دون! ای کوفیان! ای کوفیان!

غلطان حسین در خاک و خون! ای کوفیان! ای کوفیان!

یاریش می‌باید کنون! ای کوفیان! ای کوفیان!

گفتید ما یار توایم یاران غم‌خوار توایم

از بد نگه‌دار توایم ای کوفیان! ای کوفیان!