برقراری نظام ولایت عهدی از پدیده های شوم دوران معاویه است و او که مدتها در اندیشه این نظام ناروا بود با زیرکی تصمیم خود را در سخنرانی های پراکنده با سایرین در میان گذاشت و در نهایت موفق شد تا زمامداری موروثی را با اهداف دین ستیزانه در هم آمیزد و مسند خلافت را در خاندان بنی امیه موروثی سازد.

سخت‌ترین مانع برای ولیعهدی یزید خود او بود. جوان بی‌بند و باری که فسقی آشکار داشت. افراد سرشناس و بانفوذی که حاضر نبودند تن به خلافت یزید دهند، یا او را در خور چنین جایگاهی نمی‌دیدند و یا خود را برای این منصب شایسته‌تر می یافتند.

جهت ره‌یافت به نقش معاویه در شهادت سیدالشهدا (ع) و سیاست زیرکانه او در راستای موروثی کردن خلافت در خاندان بنی‌امیه، مطالعه و بررسی دقیق صفحات پر حجم تاریخ، ضروری است؛ حضور بزرگانى از صحابه که تا آن زمان در قید حیات بوده‌اند سبب می‌شده تا معاویه نتواند آشکارا هدفش را مطرح کند.

معاویه از همان ابتدا به دنبال موروثی کردن خلافت خود بود و امام حسن (ع) هم برای جلوگیری از این کار در عهدنامه٬ بندی به عنوان عدم تعیین جانشین توسط معاویه قرار داد. اما معاویه به صورت مخفیانه در راستای عملی کردن خواسته خود به صورت مخفیانه اقداماتی انجام داد.

معاویه از مروان خواست دختر حضرت زینب را برای پسرش یزید خواستگاری کند. همسر حضرت زینب (س) اعلام کرد که اختیار دختر به دست دایی‌اش امام حسین (ع) است. مروان نیز این خواستگاری را به عنوان آشتی میان بنی هاشم و بنی امیه به اطلاع امام حسین (ع) رساند. امام نپذیرفت و او را به عقد پسر عمویش در آورد.

مقابله امام حسین (ع) با حکومت طاغوت، منحصر در سال آخر زندگانی ایشان و در زمان یزید نیست و آن حضرت در مراحل مختلف زندگانی خود، مفاسد آن‌ها را بیان و افشاگری می‌کردند.

امام حسین (ع) احترام ویژه‌اى براى برادر و امام (ع) خود قائل بود، به طوری که در یک کلام می‌توان گفت که ایشان در پیروى و تکریم از امام حسن (ع) کار را به سرانجام رسانده بود.

امـام حسین (ع)‌ همانند‌ پدرش‌ امام علی (ع) و برادرش امام حـسن (ع)، معاویه را غاصب خلافت می‌شناخت و مبارزه‌ علیه‌ او را بر خود فرض می‌دانست؛ ولی با توجه به اینکه معاویه‌ با‌ بـهره‌‌گیری‌ از نـیرنگ‌ها و تـبلیغات ویرانگر، فضای جامعه را آشفته کرده بود، امام به‌خوبی می‌دانست که قیام او در ایـن فـضا به نتیجه‌ مـطلوبی‌ نـخواهد رسید.

موضع امـام‌ حـسین‌ (ع) در برابر صلح از چند جهت حائز اهـمیت است. صـلح امـام‌ حـسن‌ (ع) با معاویه زیربنای قیام آن حضرت‌ بوده‌ است.

10 ساله اول امامت امام حسین (ع) هم زمان با خلافت معاویه بود. ایشان به احترام وفای عهدنامه ای که با معاویه داشتند سکوت کردند. پس از معاویه امام حسین در مقابل یزید ایستادند و با او بیعت نکردند.